We wtorek, na posiedzeniu sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, wiceminister edukacji i nauki Dariusz Piontkowski przedstawiał informacje na temat finansowania oświaty i wychowania oraz edukacyjnej opieki wychowawczej.

Przypomniał, że zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, szkół i placówek oświatowych należy do zadań własnych samorządów, które są finansowane przez samorządy z ich dochodów. Dochodami są: część oświatowa subwencji ogólnej, dotacje celowe z budżetu państwa i dochody własne. Dochodami własnymi są m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).

Wiceminister przypomniał także, że subwencja oświatowa dzielona jest między samorządy na podstawie algorytmu określonego w rozporządzeniu ministra edukacji i nauki. "Jest coroczna weryfikacja tego algorytmu. Są tam niewielkie zmiany (...). Wynikają one z tego, że trzeba aktualizować sposób wydatkowania środków, bardzo często odbywa się to na skutek wniosków składanych przez korporacje samorządowe" - powiedział. Dodał, że zdarza się, że w ciągu roku budżetowego trzeba dodatkowo dokonać takiej weryfikacji.

Wskazał, że oprócz zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania zlecone w obszarze oświaty i wychowania. "Przede wszystkim jest to wyposażenie szkół w podręczniki i materiały ćwiczeniowe. Na to zadanie samorządy dostają dotację podręcznikową, w wysokości koniecznej na wykonanie tego zadania" - podał.

Piontkowski podkreślił, że "nie ma przepisu, który by jednoznacznie wskazywał, że subwencja oświatowa ma pokrywać wszystkie wydatki oświatowe, tym bardziej, że część wydatków, czy zadań oświatowych nie jest subwencjonowana". "Trudno więc, by subwencja pokrywała te zadania, które nie są subwencjonowane" - zaznaczył.

Dodał, że wydatków ponoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego na realizację zadań oświatowych jest konsekwencją podjętych przez te jednostki decyzji w zakresie organizacji szkolnictwa w swojej jednostce (np. liczba szkół, liczba oddziałów w poszczególnych typach szkół oraz liczba uczniów w poszczególnych oddziałach), liczby nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach (ich poziomów rozwoju zawodowego) oraz regulaminów wynagradzania nauczycieli na terenie danej jednostki.

"W 2021 r. - bo na razie za ten rok mamy pełne sprawozdania budżetowe, za 2022 r. jesteśmy w trakcie uzyskiwania danych - samorządy miały nadwyżkę budżetową wysokości 17,4 mld zł. Na poziomie operacyjnym nadwyżka bieżąca była na poziomie 36,6 mld zł. Z danych na 2022 r., po III kwartale nadwyżka budżetowa wynosiła 14,9 mld zł, a operacyjna prawie 30 mld zł" - poinformował.

Wskazał, że "środki, które są w dyspozycji samorządów w ostatnich latach wyraźnie rosły". "W latach 2012-2021 te środki w dyspozycji samorządów zwiększyły się o 73 mld zł, czyli o około 66 proc. przy jednoczesnym, oczywiście, zwiększeniu wydatków bieżących w dziale oświata i wychowanie oraz edukacyjna opieka wychowawcza. Oznacza to, że pula środków, z których mogłyby być finansowana oświata w latach 2012-2021 rosła znacznie szybciej, niż wydatki bieżące w działach 801 i 854 (budżetu państwa - PAP)" - powiedział.

Podał, że łączne wydatki JST w 2021 r. na zadania oświatowe wyniosły 94,1 mld zł, w tym na wydatki bieżące wyniosły 89,8 mld zł. Wydatki bieżące poniesione na zadania oświatowe subwencjonowane wyniosły w 2021 r. 64,5 mld zł. Subwencja oświatowa w 2021 r. wynosiła 52,2 mld zł, a pozostałe dochody i dotacje na zadania oświatowe bieżące wynosiły 2,7 mld zł. "Relacja wydatków tzw. subwencyjnych do subwencji oświatowej i dotacji na zadania oświatowe wynosiła w roku 2021 - w skali kraju - 124,77 proc. i była wyższa o 1,51 punktu procentowego w stosunku do 2020 r." - poinformował.

Piontkowski poinformował, że w latach 2015-2023 subwencja oświatowa wzrosła o ok. 24 mld zł, czyli niemal o 60 proc. Dodał, że ustawa budżetowa na 2023 r. wskazała, że wysokość subwencji oświatowej będzie na poziomie 64,4 mld zł. "Nigdy jeszcze subwencja oświatowa nie była tak wysoka. W stosunku do planu na 2022 r. wzrosła o 11,1 mld zł, to jest o ponad 20 proc." - powiedział.

Podkreślił, że kwota subwencji oświatowej w latach 2000-2023 wzrosła o 233 proc. przy jednoczesnym spadku liczby uczniów o 34 proc. Natomiast spadek liczby nauczycieli w tym okresie wyniósł 3 proc. Wskazał, że przy podziale subwencji oświatowej tzw. standard finansowy A (czyli kwota na jednego ucznia) w roku 2000 r. wynosił niespełna 2 tys. zł, według założeń ustawy budżetowej w 2023 r. ma wynieść 6906 zł. Oznacza to, że kwota subwencji na ucznia przeliczeniowego jest ponad 3,5 razy wyższa niż 23 lata temu.

Piontkowski przypomniał, że zakładanie i prowadzenie przedszkoli jest zadaniem własnym obowiązkowym gmin, na które gminy mają m.in. udziały we wpływach z podatków PIT i CIT. W celu systematycznego zwiększania dostępności wychowania przedszkolnego, od 1 września 2013 r. gminy (a od 1 stycznia 2018 r. także powiaty i samorządy województw) otrzymują wsparcie z budżetu państwa na realizację ich obowiązkowego zadania własnego w formie dotacji celowej, to tzw. dotacja przedszkolna. Wysokość dotacji naliczana jest z uwzględnieniem wszystkich dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, w tym dzieci uczęszczających do niepublicznych placówek wychowania przedszkolnego. Na ten cel w 2022 r. naliczono kwotę w wysokości 1,6 mld zł. Na 2023 r. zaplanowano dotację przedszkolną w wysokości 1,7 mld zł.

Przypomniał też, że uczniowie szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej mają prawo do bezpłatnych podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych. Wyposażenie szkół w podręczniki i materiały edukacyjne jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej. Maksymalny limit wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na tę dotację został podniesiony z 273 mln zł do 340 mln zł. Dodał, że częściowo było to związane z przyjęciem do polskiego systemu edukacji uczniów z Ukrainy.

Poinformował, że w polskich szkołach i przedszkolach jest około 190 tys. dzieci i młodzieży z Ukrainy, którzy przybyli do Polski po agresji rosyjskiej na Ukrainę. Zaznaczył, że edukacja dzieci i młodzieży z Ukrainy nie jest finansowana z subwencji oświatowej, tylko z funduszu pomocy przeznaczonego na różne zadania związane z pomocą uchodźcom z Ukrainy. "Łącznie w 2022 r. przyznano 1,8 mld zł na koszty związane z ich nauką, wychowaniem i opieką" – podał Piontkowski.

Wiceminister edukacji i nauki przekazał, że według danych z Systemu Informacji Oświatowej w roku szkolnym 2022/2023 do placówek wychowania przedszkolnego uczęszcza ogółem 1,5 mln dzieci, w tym 1,1 mln uczęszcza do placówek prowadzonych przez samorządy. W 23,4 tys. szkół podstawowych i ponadpodstawowych kształci się 5,2 mln uczniów i słuchaczy. Szkoły prowadzone przez samorządy, w których jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, stanowią ok. 81,5 proc. tego rodzaju szkół.

We wszystkich jednostkach systemu oświaty, według danych SIO, zatrudnionych jest 684,4 tys. nauczycieli, w tym 606,4 (czyli 88,6 proc.) to nauczyciele zatrudnieni na podstawie przepisów ustawy Karta Nauczyciela. Szkoły niepubliczne zatrudniają nauczycieli na podstawie Kodeksu Pracy.

Do przedstawionej informacji odnieśli się głównie posłowie opozycji. "Przez kilkadziesiąt minut słuchaliśmy peanów pana ministra Piontkowskiego jak to świetnie w ciągu ostatnich 7 lat dzieje się w edukacji. Jakie to wielkie pieniądze idą do szkół i nauczycieli, tyle tylko, że szkoły, dyrektorzy, nauczyciele i rodzice tych wielkich pieniędzy nie widzą" - powiedziała była minister edukacji Krystyna Szumilas (KO).

"Słyszymy narzekanie, że po pierwsze PiS zabiera samorządom dochody, po drugie nie rekompensuje dodatkowych zadań, które nakłada na samorządy w dziedziny oświaty. Zresztą, gdy popatrzymy na udział wydatków oświatowych w PKB, czy udział subwencji oświatowej w PKB, to maleje" - dodała.

"Za czasów Platformy (Obywatelskiej), tej waszym zdaniem niedobrej, subwencja oświatowa wzrosła o 43 proc., przy inflacji 19 proc. skumulowanej z 6 lat, czyli 19 do 43. Za waszych rządów subwencja wzrosła o 61 proc., ale inflacja skumulowana na koniec 2022 r. to jest 50 proc. Proszę państwa, jak można się chwalić" - powiedziała Szumilas.

"Według państwa wzrost subwencji jest fikcyjny" - odpowiedział jej Piontkowski. "Ja mówiłem o liczbach bezwzględnych" - wyjaśnił. "Nie potrafi pani docenić wysiłków innych ministrów, którzy starają się i zabiegają, by subwencja oświatowa rosła co roku" - dodał. (PAP)

Autorka: Danuta Starzyńska-Rosiecka

dsr/ mir/