15 sierpnia

-----------

1135 - W Merseburgu doszło do spotkania Bolesława Krzywoustego z cesarzem Lotarem III.

1257 - W Krakowie zmarł Jacek Odrowąż, dominikanin, założyciel wielu klasztorów dominikańskich, m.in. w Krakowie, Wrocławiu, Gdańsku i Sandomierzu; kanonizowany przez papieża Klemensa VIII w 1594 r.

1317 - Władysław Łokietek wydał przywilej lokacyjny dla Lublina; Lublin prawa miejskie na prawie magdeburskim uzyskał prawdopodobnie już w czasach Bolesława Wstydliwego około 1257 r., jednak akt lokacyjny z tego okresu nie zachował się.

1534 - Powstanie zakonu jezuitów: W Paryżu Ignacy Loyola wraz z grupą towarzyszy studiujących na Sorbonie złożył ślub ubóstwa i czystości, zobowiązując się do ewangelizacji Ziemi Świętej; Towarzystwo Jezusowe zatwierdził w 1540 r. papież Paweł III.

1568 - W Rzymie zmarł Stanisław Kostka, jezuita, święty Kościoła katolickiego, patron Polski.

1605 - W Baranowie urodził się Wacław Leszczyński, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski w latach 1658-1666.

1604 – Dymitr Samozwaniec wyruszył w wyprawę na Moskwę na czele 2,5 tys. żołnierzy polskich, do których przyłączyło się następnie 2 tysiące Kozaków dońskich.

1649 - Powstanie Chmielnickiego: Idące na odsiecz oblężonemu Zbarażowi wojska koronne pod dowództwem króla Jana II Kazimierza zostały zaskoczone pod Zborowem przez liczniejsze wojska kozackie i tatarskie; dwudniowa bitwa zakończyła się pertraktacjami, w wyniku których chan tatarski Islam III Girej po zawarciu traktatu pokojowego wycofał się z walki, a Bohdan Chmielnicki podpisał w Zborowie ugodę z Rzeczpospolitą.

1882 - W Cieszynie zmarł Karol Miarka, pisarz, działacz społeczny na Górnym Śląsku.

1893 - W Starej Kamiennej na Podlasiu urodził się Nikodem Sulik, generał WP; dowódca 5. Kresowej Dywizji Piechoty 2. Korpusu Polskiego, walczącej m.in. pod Monte Cassino.

1898 - W Żmerynce na Podolu urodził się Jan Brzechwa, właściwie Jan Wiktor Lesman, poeta, satyryk, autor utworów dla dzieci.

1906 - W kilkunastu miastach Królestwa Polskiego członkowie Organizacji Bojowej PPS przeprowadzili serię zamachów na funkcjonariuszy rosyjskiej policji, żandarmerii oraz agentów Ochrany.

1917 - W Lozannie powstał Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim na czele, przeniesiony następnie do Paryża i uznany przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację narodu polskiego.

1919 - Oddziały Grenzschutz-Ost spacyfikowały manifestację strajkujących górników przed kopalnią w Mysłowicach; od kul zginęło 10 osób, wielu zostało rannych.

1920 - Bitwa Warszawska: Zacięte walki wojsk polskich z Armią Czerwoną m.in. pod Radzyminem, Zielonką i Ossowem oraz w rejonie Modlina, nad Wkrą i pod Nasielskiem.

1920 - W Warszawie urodził się Janusz Nasfeter, reżyser filmowy, scenarzysta; autor filmów "Ranny w lesie", "Zbrodniarz i panna", "Niekochana".

1920 - W Miechowie urodził się Tadeusz Płużański, filozof, uczestnik kampanii polskiej 1939 r., żołnierz niepodległościowego podziemia, więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof; po zakończeniu wojny członek Zrzeszenia Wolność i Niepodległość; aresztowany przez UB w 1947 r. i skazany na karę śmierci; wyrok zamieniono na dożywocie.

1921 - W Tarnawie-Górze urodził się August Kowalczyk, aktor, reżyser; wystąpił m.in. w serialach "Chłopi", "Janosik", "Znak orła", "Polskie drogi", "Tajemnica Enigmy" i "Stawka większa niż życie"; w czasie wojny więzień KL Auschwitz, z którego uciekł, żołnierz AK; wieloletni wiceprezes Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem.

1927 - W Krakowie urodził się Witold Gruca, tancerz i choreograf.

1929 - W Równem na Wołyniu urodziła się Anna Walentynowicz, działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża; w 1980 r. członek Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, a następnie Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ "Solidarność"; internowana w stanie wojennym; zginęła 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem.

1935 - W Grudziądzu urodził się Waldemar Baszanowski, dwukrotny mistrz olimpijski w podnoszeniu ciężarów: w Tokio (1964) i Meksyku (1968); pięciokrotny mistrz świata i sześciokrotny mistrz Europy.

1935 - W Gdańsku zmarła Stanisława Przybyszewska, autorka dramatów historycznych związanych z historią rewolucji francuskiej, m.in. "Sprawy Dantona"; malarka.

1937 - Początek największego strajku chłopskiego w okresie międzywojennym, który objął głównie Małopolskę; w starciach z policją zginęło 41 osób, około 4 tys. zostało aresztowanych.

1938 - W Warszawie urodził się Janusz A. Zajdel, pisarz, prekursor nurtu socjologicznego w polskiej literaturze science-fiction.

1942 - Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego nakazujący wszystkim podziemnym organizacjom wojskowym działającym na terenie okupowanej Polski podporządkowanie się Komendantowi Głównemu Armii Krajowej.

1944 - W Lublinie podczas pierwszego posiedzenia Krajowa Rada Narodowa upoważniła PKWN do wydawania dekretów.

1950 - Urodził się John Porter, walijski muzyk, kompozytor, autor tekstów, od 1976 r. mieszkający na stałe w Polsce; współpracował m.in. z Maanamem, Maciejem Zembatym, tworzył muzykę z własnym zespołem Porter Band.

1955 - W Warszawie zakończył się V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów.

1955 - W Opolu urodziła się Ewa Wencel, aktorka warszawskiego Teatru Kwadrat, scenarzystka, znana m.in. z seriali "Mamuśki" i "Czas honoru".

1966 - W Harrison w stanie Nowy Jork zmarł Jan Kiepura, światowej sławy śpiewak operowy - tenor, aktor, wystąpił m.in. w filmach "Kocham wszystkie kobiety", "O czym się nie myśli", "Neapol, śpiewające miasto" i "Zdobyć cię muszę".

1973 - W Londynie zmarł gen. Marian Kukiel, historyk wojskowości, minister obrony narodowej w rządzie RP na uchodźstwie (1942-1949); w latach 1946-1973 dyrektor Instytutu Historycznego im. Gen. Sikorskiego.

1975 - Premiera filmu "Znikąd donikąd" w reżyserii Kazimierza Kutza.

1980 - Po wybuchu strajku w Stoczni Gdańskiej protesty rozszerzyły się na inne zakłady Trójmiasta, objęły także Elbląg i Szczecin. W południe władze przerwały łączność telefoniczną Wybrzeża z resztą Polski. I sekretarz KC PZPR Edward Gierek przerwał urlop na Krymie i powrócił do kraju.

1988 - W kopalni "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu rozpoczął się strajk, który zapoczątkował falę protestów w całej Polsce. Górnicy obok postulatów ekonomicznych postawili żądanie legalizacji NSZZ "Solidarność" i po kilku dniach utworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS).

2013 - W Nicei zmarł Sławomir Mrożek, dramatopisarz, prozaik, satyryk, eseista, rysownik; autor dramatów "Policja", "Indyk", "Tango", "Emigranci", "Portret", "Pieszo", "Miłość na Krymie", zbiorów opowiadań "Półpancerze praktyczne", "Słoń", "Wesele w Atomicach", a także autobiograficznej książki "Baltazar".

2014 - W Warszawie w wieku 101 lat zmarł Jan Ekier, pianista, kompozytor, pedagog, chopinolog.

2020 – W Warszawie zmarł Henryk Wujec, działacz opozycji antykomunistycznej, członek KOR, działacz "Solidarności", więzień polityczny, po 1989 roku wieloletni poseł środowiska Unii Wolności, doradca prezydenta Bronisława Komorowskiego. W 2014 r. był współzałożycielem Komitetu Obywatelskiego Solidarności z Ukrainą.

16 sierpnia

-----------

1264 - Książę Bolesław Pobożny ogłosił statut kaliski - przywilej dla Żydów, który gwarantował im samorząd, wolność handlu oraz odrębne sądy działające w imieniu władcy.

1456 - W Toruniu dowódcy zaciężnych wojsk krzyżackich zawarli układ o sprzedaży Polsce sześciu zamków i miast państwa Zakonu Krzyżackiego.

1875 - We wsi Maszkienice koło Brzeska urodził się Franciszek Bujak, historyk, badacz dziejów społeczno-gospodarczych.

1899 - We wsi Trębki koło Gostynina na Mazowszu urodziła się Maria Wittek, członkini POW, uczestniczka kampanii 1939 r. i Powstania Warszawskiego, szefowa Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej SZP-ZWZ-AK; pierwsza kobieta w historii polskiego wojska mianowana na stopień generała (1991).

1905 - W Bydgoszczy urodził się Marian Rejewski, matematyk, kryptolog; odegrał kluczową rolę w złamaniu kodów niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

1906 - W Krakowie urodził się Edward Ochab, działacz komunistyczny, I sekretarz KC PZPR (1956), w latach 1964-1968 przewodniczący Rady Państwa.

1910 - W Warszawie zmarł Zygmunt Gloger, historyk, archeolog, etnograf, folklorysta, krajoznawca; dzieło jego życia to "Encyklopedia staropolska ilustrowana".

1911 - Car Mikołaj II wydał zarządzenie o likwidacji Twierdzy Warszawa.

1913 - W Brześciu nad Bugiem urodził się Menachem Begin, działacz syjonistyczny, izraelski polityk, w latach 1977-1983 premier Izraela; laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1978 r.

1914 - W Krakowie powstał Naczelny Komitet Narodowy (NKN); pod jego patronatem zaczęto tworzyć Legiony Polskie.

1919 - Wybuchło I Powstanie Śląskie.

1920 - Bitwa Warszawska: Początek polskiej kontrofensywy znad Wieprza.

1924 - W Radomsku urodził się Stanisław Różewicz, reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, kierownik artystyczny Zespołu Filmowego "Tor" (1967-1968; 1972-1980); autor filmów "Wolne miasto", "Świadectwo urodzenia", "Piekło i Niebo", "Westerplatte", "Samotność we dwoje", "Kobieta w kapeluszu", "Pensja pani Latter" i "Anioł w szafie".

1933 - W Łodzi urodził się Witold Leszczyński, reżyser, scenarzysta, operator filmowy; autor filmów "Żywot Mateusza", "Konopielka", "Siekierezada" i "Requiem".

1936 - W Warszawie urodził się Edward Wende, adwokat, obrońca w procesach politycznych, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców ks. Jerzego Popiełuszki; senator, poseł, członek Trybunału Stanu.

1936 - W Berlinie zakończyły się XI Letnie Igrzyska Olimpijskie; reprezentacja Polski zdobyła na nich sześć medali: trzy srebrne i trzy brązowe.

1938 - Komintern, na polecenie Józefa Stalina, rozwiązał Komunistyczną Partię Polski (KPP).

1942 - Niemcy rozpoczęli likwidację "dużego getta" w Radomiu; w ciągu trzech dni około 20 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince.

1943 - Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Białymstoku; wybuch żydowskiego powstania w getcie, pod wodzą Mordechaja Tenenbauma-Tamaroffa.

1944 - Powstanie Warszawskie: W walkach na Starym Mieście polegli żołnierze AK: Tadeusz Gajcy - poeta, prozaik, krytyk literacki, redaktor konspiracyjnego pisma "Sztuka i Naród" oraz Zdzisław Stroiński - poeta, również związany z pismem "Sztuka i Naród".

1944 - W czasie Powstania Warszawskiego na skutek odniesionych ran zmarł ppor. AK Roman Padlewski, kompozytor, pianista, skrzypek, dyrygent i muzykolog.

1944 - Powstanie Warszawskie: W walkach batalionu "Zośka" w rejonie getta poległ por. Eugeniusz Stasiecki, ps. Piotr Pomian; harcmistrz, szef Głównej Kwatery Harcerzy Szarych Szeregów "Pasieki" (1943-1944), zastępca Naczelnika Szarych Szeregów (1944).

1944 - Radio Berlin nadało komunikat o zdławieniu polskiego powstania w Warszawie.

1945 - Edward Osóbka-Morawski i Wiaczesław Mołotow podpisali polsko-radziecką umowę o odszkodowaniach wojennych oraz umowę o polsko-radzieckiej granicy państwowej.

1979 - W Warszawie zmarł Jerzy Jurandot, satyryk, komediopisarz, założyciel i wieloletni kierownik literacki Teatru Satyrycznego "Syrena".

1980 - W Stoczni Gdańskiej przedstawiciele strajkujących zakładów powołali Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, którego przewodniczącym został Lech Wałęsa. W nocy z 16 na 17 sierpnia MKS sformułował 21 postulatów, dotyczących m.in. prawa do strajku i tworzenia wolnych związków zawodowych oraz uwolnienia wszystkich więźniów politycznych.

1991 - Zakończyła się IV pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski.

2002 - Początek VIII pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.

2002 - W Warszawie zmarł prof. Tadeusz Płużański, filozof, uczestnik kampanii polskiej 1939 r., żołnierz niepodległościowego podziemia, więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof; po zakończeniu wojny członek Zrzeszenia Wolność i Niepodległość, aresztowany przez UB w 1947 r. i skazany na karę śmierci; wyrok zamieniono na dożywocie.

2008 - W Warszawie zmarła prof. Anna Świderkówna, papirolog, znawczyni kultury antycznej, w tym pism Starego i Nowego Testamentu, autorka "Rozmów o Biblii"; uczestniczka Powstania Warszawskiego.

2010 - W Waszyngtonie zmarła Zofia Korbońska, żołnierz Armii Krajowej, działaczka Polonii Amerykańskiej; żona Delegata Rządu na Kraj Stefana Korbońskiego.

2010 - W Warszawie rozpoczęto budowę centralnego odcinka drugiej linii metra.

17 sierpnia

-----------

995 - Rozpoczęła się wyprawa zbrojna cesarza Ottona III i księcia Bolesława Chrobrego przeciwko Wieletom.

1612 - W Łubniach na Ukrainie urodził się książę Jeremi Wiśniowiecki, wojewoda ruski, dowódca wojsk koronnych, dążący do krwawego stłumienia powstania Chmielnickiego; jego postać uwiecznił w powieści "Ogniem i mieczem" Henryk Sienkiewicz.

1629 - W Olesku urodził się przyszły król Polski Jan III Sobieski.

1649 - Powstanie Chmielnickiego: Podpisano ugodę zborowską pomiędzy Rzeczpospolitą i Kozakami, nadającą Kozakom wiele przywilejów; m.in. do 40 tys. podniesiony został rejestr kozacki, a Bohdan Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana wojska zaporoskiego.

1768 - Konfederacja barska: Wojska rosyjskie zdobyły Kraków.

1786 - W Poczdamie zmarł Fryderyk II Wielki, król pruski, inicjator I rozbioru Rzeczypospolitej.

1831 – Powstanie Listopadowe: powstał rząd Jana Stefana Krukowieckiego.

1877 - W Ruszkach koło Kutna urodził się Artur Śliwiński, historyk, pisarz, publicysta; członek PPS-Frakcji Rewolucyjnej; przewodniczący Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (1915-1916), bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego; premier RP (1922), senator (1935-1938); dyrektor Polskiego Banku Komunalnego (1932-1939).

1879 - W Warszawie urodził się Samuel Goldwyn, amerykański producent filmowy, współzałożyciel wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer.

1886 - W Krakowie urodził się Stefan Bryła, inżynier, pionier spawalnictwa w budownictwie; autor m.in. konstrukcji pierwszego na świecie mostu drogowego spawanego na rzece Słudwi koło Łowicza oraz wieżowca Prudential w Warszawie.

1896 - W Dmytrowie na Podolu urodził się Józef Wittlin, poeta, prozaik, eseista i tłumacz.

1907 - W Przeworsku urodził się Zygmunt Mycielski, kompozytor, krytyk muzyczny.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Pod Zadwórzem niedaleko Lwowa ochotniczy batalion dowodzony przez kpt. Bolesława Zajączkowskiego stoczył heroiczną walkę z przeważającymi siłami 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego.

1920 - W Katowicach zamordowany został przez niemieckich nacjonalistów Andrzej Mielęcki, lekarz, założyciel polskich towarzystw i organizacji na Śląsku; w 1920 r. członek Polskiej Komisji Plebiscytowej na Górnym Śląsku.

1932 – Otwarto Port lotniczy Wilno-Porubanek.

1939 - W Katowicach zmarł Wojciech Korfanty, dyktator III Powstania Śląskiego, poseł, jeden z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji; wicepremier rządu RP (1923), więzień brzeski, współtwórca antysanacyjnego Frontu Morges.

1940 - Niemcy zniszczyli pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie.

1940 - W Warszawie urodziła się Zofia Romaszewska, fizyk, działaczka opozycji antykomunistycznej, kierownik Biura Interwencyjnego Komitetu Samoobrony Społecznej "KOR"; w stanie wojennym organizowała podziemne Radio "Solidarność".

1944 - W Warszawie zmarł Franciszek Brodniewicz, aktor, gwiazdor polskiego kina międzywojennego; wystąpił m.in. w filmach "Śluby ułańskie", "Pan Twardowski", "Ułan Księcia Józefa", "Trędowata", "Wrzos", "Doktor Murek", "Ordynat Michorowski".

1946 - W Gdańsku urodził się Eugeniusz Priwieziencew, aktor, reżyser, dramaturg; wystąpił w filmach "Barwy ochronne", "Imperatyw", "Miś", "Piraci", "Pociąg do Hollywood", "Kolejność uczuć" oraz w serialu "Złotopolscy".

1953 - Komunistyczne władze bezpieczeństwa aresztowały 116 osób związanych ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość.

1953 - W Łodzi urodziła się Małgorzata Potocka, aktorka, reżyserka, producentka filmowa; wystąpiła m.in. w filmach "Hubal", "Niespotykanie spokojny człowiek", a także w serialu "Matki, żony i kochanki".

1963 - W Warszawie urodził się Andrzej Jakimowski, reżyser, autor filmów "Zmruż oczy", "Sztuczki" i "Imagine".

1977 - W Warszawie urodziła się Natasza Urbańska, piosenkarka, tancerka, aktorka, związana z warszawskim Teatrem Buffo; wystąpiła m.in. w filmie "1920 Bitwa Warszawska" w reżyserii Jerzego Hoffmana.

1979 - Wizytę w Polsce rozpoczął kanclerz RFN Helmut Schmidt.

1980 - W Stoczni Gdańskiej odprawiono niedzielną mszę, po której przed bramą stoczni, gdzie w grudniu 1970 r. strzelano do robotników, postawiono krzyż.

1981 - We Wrocławiu zmarł prof. Władysław Czapliński, historyk, badacz dziejów Polski i państw skandynawskich w epoce nowożytnej.

1988 - Rozpoczął się strajk w Porcie Szczecińskim, następnego dnia powstał tam Międzyzakładowy Komitet Strajkowy.

1989 - Lech Wałęsa wspólnie z liderami Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego przekazał prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu informację o zawiązaniu koalicji Solidarności z ZSL i SD, zgłaszając jednocześnie kandydaturę Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko premiera.

1989 - Sejm powołał Komisję Nadzwyczajną do Zbadania Działalności MSW pod przewodnictwem posła Jana Rokity. Jej głównym celem było ustalenie okoliczności zbrodni popełnianych przez funkcjonariuszy MSW w czasie stanu wojennego.

1991 - Rafał Pietrak, fizyk z Uniwersytetu Warszawskiego, uruchomił pierwsze w Polsce stabilne łącze internetowe - w oparciu o protokół TCP/IP - łącząc się z Janem Sorensenem z Uniwersytetu w Kopenhadze; moment ten jest uważany za symboliczną datę narodzin polskiego internetu.

1996 - W Nowym Jorku zmarł Witold Urbanowicz, as polskiego lotnictwa; w czasie II wojny światowej dowódca Dywizjonu 303.

1998 - W wypadku samochodowym zginęli: Władysław Komar - mistrz olimpijski w pchnięciu kulą z Monachium (1972) i Tadeusz Ślusarski - mistrz olimpijski w skoku o tyczce z Montrealu (1976) oraz wicemistrz z igrzysk olimpijskich w Moskwie (1980).

2002 - Papież Jan Paweł II konsekrował sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach.

2002 - W Warszawie zmarł Edward Dziewoński, aktor, reżyser, założyciel literacko-satyrycznego kabaretu "Dudek"; jego najsłynniejszą rolą filmową był Dzidziuś w "Eroice" Andrzeja Munka.

18 sierpnia

-----------

1409 - Wojna z Zakonem Krzyżackim: oddziały zakonne zdobyły, a następnie spaliły zamek w Dobrzyniu.

1611 - W Paryżu urodziła się Ludwika Maria Gonzaga de Nevers, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza.

1732 – Zakończyły się pierwsze nowoczesne manewry na terenach Rzeczypospolitej, które odbywały się od 31 lipca na polach wilanowskich pod Warszawą. W manewrach wzięła udział część wojsk polskich i litewskich oraz grenadierów saskich.

1772 - Konfederacja barska: Konfederaci broniący Jasnej Góry skapitulowali przed wojskami rosyjskimi.

1882 - W Nisku urodził się Stanisław Stroński, romanista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, publicysta; członek Ligi Narodowej, w okresie międzywojennym związany ze Stronnictwem Narodowym, poseł na Sejm (1922-1935), działacz Frontu Morges; w latach 1939-1943 wicepremier i minister informacji w rządzie RP na uchodźstwie.

1899 - W Warszawie urodził się Ludwik Sempoliński, aktor, śpiewak, reżyser, profesor warszawskiej PWST; związany m.in. z Teatrem Syrena; wystąpił w filmach "Pan Twardowski", "Piętro wyżej", "Paweł i Gaweł", "Żołnierz królowej Madagaskaru", "Skarb" i "Irena do domu!".

1906 - Wanda Krahelska z Organizacji Bojowej PPS dokonała nieudanego zamachu bombowego na generała-gubernatora warszawskiego Gieorgija Skałona.

1909 - W Sadkowej Górze urodził się Władysław Jan Jasiński, instruktor harcerski; w czasie II wojny światowej twórca organizacji konspiracyjnej "Odwet" w Tarnobrzegu, dowódca oddziału partyzanckiego "Jędrusie".

1919 - I Powstanie Śląskie: Zwycięstwo powstańców w bitwie pod Godowem.

1925 - Spółka Polskie Radio otrzymała koncesję na eksploatację radiofonii w Polsce.

1933 - W Paryżu urodził się Roman Polański, scenarzysta, producent; autor m.in. filmów "Nóż w wodzie", "Wstręt", "Matnia", "Nieustraszeni pogromcy wampirów", "Chinatown", "Dziecko Rosemary", "Lokator", "Tess", "Frantic", "Pianista" - nagrodzony Złotą Palmą w Cannes i Oscarem za reżyserię (2003), "Autor widmo" i "Wenus w futrze".

1937 - W Pont-de-Cheruy we Francji urodził się Edward Stachura, poeta, prozaik, tłumacz, autor piosenek, powieści "Cała jaskrawość", "Siekierezada", szkicu literackiego "Fabula rasa" i poematu "Kropka nad Ypsylonem".

1940 - W Gnojniku na Zaolziu urodził się Adam Makowicz, pianista jazzowy.

1942 - Niemcy zakończyli likwidację getta w Radomiu; około 30 tys. Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince.

1943 (lub 1946) - W Bytomiu urodziła się Karin Stanek, piosenkarka, wokalistka zespołu Czerwono-Czarni.

1946 - W Srebrnej Górze koło Kcyni urodziła się Irena Jarocka, piosenkarka, wykonawczyni przebojów "Motylem jestem", "Kocha się raz", "Odpływają kawiarenki", "Wymyśliłam Cię".

1946 - Józef Kuraś ps. Ogień wraz ze swym oddziałem zorganizował i przeprowadził akcję rozbicia i opanowania więzienia św. Michała w Krakowie; uwolniono kilkudziesięciu więźniów - żołnierzy Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Narodowych Sił Zbrojnych.

1954 - W Toruniu urodził się Janusz Leon Wiśniewski, naukowiec, pisarz; autor powieści "Samotność w sieci".

1957 - W Alpach zginął Wawrzyniec Żuławski, kompozytor, muzykolog, alpinista.

1976 - W Warszawie zmarł Julian Kulski, żołnierz Legionów Polskich, oficer WP, od 1935 r. wiceprezydent Warszawy; po aresztowaniu przez Niemców prezydenta Stefana Starzyńskiego został komisarycznym burmistrzem m. Warszawy, funkcję tę pełnił za zgodą Polskiego Państwa Podziemnego do sierpnia 1944 r.

1980 - Strajk w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego; przewodniczącym Komitetu Strajkowego wybrano Mariana Jurczyka.

1980 - Gdański Międzyzakładowy Komitet Strajkowy przedstawił wojewodzie listę 21 postulatów.

1982 - Stan wojenny: Strajki protestacyjne w Szczecinie i Elblągu w drugą rocznicę Sierpnia '80.

1983 - W Warszawie zmarł Jan Zachwatowicz, architekt, historyk sztuki, profesor Politechniki Warszawskiej; inicjator renowacji i odbudowy wielu zabytków polskich po 1945 r., m.in. Starego Miasta, katedry św. Jana i Zamku Królewskiego w Warszawie.

1988 - Strajk pracowników szczecińskich zakładów komunikacyjnych.

1989 - Premiera filmu "Konsul" w reżyserii Mirosława Borka, opartego na prawdziwej historii Czesława Śliwy, fałszerza i hochsztaplera z okresu PRL.

2004 - Podczas XXVIII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Atenach Otylia Jędrzejczak zwyciężyła w finałowym wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym, zdobywając dla Polski pierwszy złoty medal olimpijski w pływaniu.

2020 – W Paryżu zmarł Wojciech Karpiński, pisarz, eseista, historyk sztuki, krytyk literacki, działacz opozycji antykomunistycznej oraz współpracownik paryskiej „Kultury”. W 2012 roku odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski "za wybitne osiągnięcia w pracy twórczej oraz działalności publicystycznej i wydawniczej, za zasługi w popularyzowaniu literatury".

19 sierpnia

-----------

1506 - W Wilnie zmarł król Polski i wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk; jako jedyny król z dynastii Jagiellonów pochowany został w Wilnie.

1587 - W Warszawie w czasie sejmu elekcyjnego obóz arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego i kanclerza Jana Zamoyskiego ogłosił królem Polski Zygmunta Wazę; trzy dni później obóz prohabsburski, nie uznający tego wyboru, ogłosił królem arcyksięcia Maksymiliana.

1887 – Nad Polską miało miejsce całkowite zaćmienie Słońca, które zainspirowało Bolesława Prusa przy pisaniu "Faraona".

1893 - W Warszawie urodził się Stefan Starzyński, żołnierz Legionów Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej; w latach 1934-1939 prezydent Warszawy; we wrześniu 1939 r. komisarz cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy; aresztowany przez Niemców 27 października 1939 r. i przewieziony do więzienia na Pawiaku; jego dalsze losy przez wiele lat były nieznane, w 2014 r. pion śledczy IPN ustalił, że Starzyński został zamordowany przez gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach.

1901 - Uroczyste poświęcenie metalowego krzyża zamontowanego na Giewoncie.

1909 - W Warszawie urodził się Jerzy Andrzejewski, prozaik, publicysta, scenarzysta; w latach 1950-1957 członek PZPR, poseł na Sejm (1952-1957); od 1976 r. członek Komitetu Obrony Robotników, a następnie KSS "KOR"; redaktor niezależnego "Zapisu" (1977); autor powieści "Popiół i diament", "Ciemności kryją ziemię", "Bramy raju" i "Miazga".

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Bitwa pod Lwowem; wojska polskie odzyskały Brześć.

1920 - W nocy z 19 na 20 sierpnia rozpoczęło się II Powstanie Śląskie.

1925 - W Miłosławiu koło Wrześni urodził się Piotr Pawłowski, aktor, związany m.in. ze Starym Teatrem w Krakowie i warszawskim Teatrem Ateneum; wystąpił w filmach "Zbrodniarz i panna", "Faraon", "Potop", a także w serialach "Kolumbowie" i "Polskie drogi".

1942 - Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Otwocku: 7-10 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince; część Żydów Niemcy zamordowali na miejscu, m.in. w lesie przy ul. Reymonta zastrzelono ok. 600 osób, a w następnych dniach kolejne ponad 2 tys. osób, które ukryły się przed transportem śmierci.

1943 - Na polecenie szefa sądeckiego gestapo Heinricha Hamanna Niemcy przeprowadzili w Mszanie Dolnej egzekucję 881 Żydów.

1944 - Rozpoczęła się druga faza bitwy pod Falaise z udziałem 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

1944 – Wybuchło powstanie paryskie, czyli zbrojne wystąpienie francuskiego ruchu oporu oraz sił Wolnych Francuzów i amerykańskiej 3 Armii gen. Pattona przeciw okupującym miasto wojskom niemieckim; powstanie zakończyło się po tygodniu wyzwoleniem Paryża oraz poddaniem się sił niemieckich stacjonujących w mieście.

1956 - Legia Warszawa odniosła najwyższe zwycięstwo w historii swoich występów w I lidze, pokonując na Stadionie Wojska Polskiego Wisłę Kraków 12:0.

1969 - Premiera filmu "Polowanie na muchy" w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1970 - W Warszawie zmarł Paweł Jasienica, pisarz, publicysta, żołnierz AK; autor m.in. znanych esejów historycznych "Polska Piastów", "Polska Jagiellonów" oraz "Rzeczpospolita Obojga Narodów".

1975 - W katastrofie lotniczej pod Damaszkiem zginął Konrad Swinarski, wybitny twórca teatralny, reżyser, scenograf; w dziejach teatru zapisał się m.in. jako realizator polskich narodowych dramatów: "Dziadów" Adama Mickiewicza (1973 r.) i "Wyzwolenia" Stanisława Wyspiańskiego (1974 r.), oba spektakle powstały w Starym Teatrze w Krakowie.

1980 - W katastrofie kolejowej pod Toruniem zginęło 65 osób, a 50 zostało rannych.

1980 - W Szczecinie powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, jego przewodniczącym wybrano Mariana Jurczyka; szczeciński MKS przedstawił listę 36 postulatów.

1980 - Gdański Międzyzakładowy Komitet Strajkowy zażądał od premiera Edwarda Babiucha podjęcia rokowań; MKS reprezentował już ponad 150 zakładów, w których trwały strajki okupacyjne.

1981 - Na wezwanie władz NSZZ "Solidarność" w całym kraju na znak protestu ogłoszono dni bez prasy.

1983 - Służba Bezpieczeństwa aresztowała przewodniczącego Regionu Małopolska i członka TKK NSZZ "Solidarność" Władysława Hradka.

1983 - W Warszawie zmarła Zofia Mrozowska, aktorka, pedagog warszawskiej PWST, przez wiele lat związana ze stołecznym Teatrem Współczesnym; wystąpiła w filmach "Zakazane piosenki", "Ostatni etap", "Miasto nieujarzmione", "Prawo i pięść", "Bilans kwartalny", "Constans", a także w serialu "Polskie drogi".

1989 - Prezydent Wojciech Jaruzelski powierzył misję tworzenia rządu Tadeuszowi Mazowieckiemu; nowemu premierowi poparcia udzieliła Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ "Solidarność".

1997 - W Warszawie zmarł Cezary Julski, aktor teatralny i filmowy.

2002 - W Warszawie zmarł Marek Kotański, psycholog terapeuta, działacz społeczny; organizator Młodzieżowego Ruchu na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii "Monar"; współzałożyciel Stowarzyszenia Solidarni wobec AIDS-PLUS. Na początku lat 90. zajął się bezdomnymi, tworząc ośrodki "Markotu".

2002 - Zakończenie ostatniej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

2014 – Z kosmodromu Taiyuan w Chinach wystrzelono rakietę z trzecim polskim sztucznym satelitą "Heweliusz".

2017 - Zmarł Janusz Głowacki, polski prozaik, dramaturg, scenarzysta filmowy, felietonista, autor takich utworów jak "Polowanie na karaluchy", "Antygona w Nowym Jorku" i "Czwarta siostra".

20 sierpnia

-----------

1086 - Urodził się książę Bolesław III Krzywousty.

1390 - W Malborku zmarł Konrad III Zoellner von Rotenstein, wielki mistrz zakonu krzyżackiego od 1382 r.

1597 - We Lwowie urodził się Józef Bartłomiej Zimorowic, poeta, satyryk, autor dzieł historycznych; burmistrz Lwowa.

1618 - Król Zygmunt III Waza wydał akt zabraniający drukowania i sprzedaży księgi "Zwierciadło Korony Polskiej" Sebastiana Miczyńskiego, ponieważ przyczyniała się do podburzania nastrojów i ataków na ludność żydowską.

1651 - W obozie wojskowym pod Pawłoczą na Ukrainie zmarł książę Jeremi Wiśniowiecki.

1742 - W Hruszówce urodził się Tadeusz Reytan, konfederat barski; w 1773 r. poseł nowogródzki na Sejm nadzwyczajny w Warszawie, w czasie którego w dramatyczny sposób protestował przeciwko zatwierdzeniu I rozbioru Polski.

1845 - W Igołomi pod Krakowem urodził się Adam Chmielowski, Brat Albert, zakonnik, malarz, założyciel zgromadzeń zakonnych albertynów i albertynek oraz przytulisk dla bezdomnych; uczestnik Powstania Styczniowego; kanonizowany przez papieża Jana Pawła II w 1989 r.

1847 - W Hrubieszowie urodził się Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus, pisarz, prozaik, nowelista i publicysta okresu pozytywizmu, współtwórca polskiego realizmu, kronikarz Warszawy, myśliciel i popularyzator wiedzy; autor powieści "Lalka", "Faraon" i "Emancypantki".

1915 - I wojna światowa: Kapitulacja rosyjskiej załogi Twierdzy Modlin przed wojskami niemieckimi.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Początek odwrotu Armii Czerwonej na Froncie Południowo-Zachodnim.

1930 - W Warszawie urodził się Jan Olszewski, członek Szarych Szeregów, redaktor "Po prostu", członek Klubu Krzywego Koła, obrońca w procesach politycznych PRL; współzałożyciel Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, współpracownik KOR; w 1980 r. doradca NSZZ "Solidarność"; współzałożyciel Porozumienia Centrum (1990); jeden z założycieli (1992) i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej; założyciel (1995) i przewodniczący Ruchu Odbudowy Polski; poseł na Sejm, premier RP w latach 1991-1992.

1939 - W Katowicach odbył się pogrzeb Wojciecha Korfantego, dyktatora III Powstania Śląskiego, posła, jednego z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji, wicepremiera rządu RP (1923), więźnia brzeskiego, współtwórcy antysanacyjnego Frontu Morges.

1942 - Sowiecki nalot na Warszawę. Liczbę zabitych Niemców obliczano na około 60, 300 miało odnieść rany. Straty wśród ludności cywilnej były dużo wyższe: około 200 zabitych i 800 rannych.

1942 - Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Kielcach; do 24 sierpnia do obozu zagłady w Treblince wywieźli ok. 20 tys. Żydów, od 1200 do 1500 osób zamordowali na terenie getta.

1942 - Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Falenicy, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.

1943 - Podczas ataku na niemiecką strażnicę graniczną we wsi Sieczychy koło Wyszkowa poległ Tadeusz Zawadzki "Zośka" - harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego "Kamienie na szaniec".

1943 - W czasie powstania w białostockim getcie zginął jego przywódca Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff.

1944 - Powstanie Warszawskie: Powstańcy zdobyli gmach PAST-y przy ul. Zielnej.

1944 - Rozkaz o utworzeniu 2 Armii WP pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego.

1944 - W Barwisze koło Moskwy zmarł Leon Chwistek, malarz, teoretyk sztuki, matematyk, filozof; członek utworzonego w ZSRS Związku Patriotów Polskich.

1947 - W Norymberdze zakończył się proces niemieckich lekarzy oskarżonych o przeprowadzanie zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach obozów koncentracyjnych.

1952 - Proces przed Sądem Marynarki Wojennej przeciwko oficerom i podoficerom oskarżonym o przynależność do organizacji "kontrrewolucyjnej".

1955 - W Łodzi urodził się Cezary Harasimowicz, aktor, scenarzysta.

1959 – Minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski wydał rozkaz o rozformowaniu Wojskowego Korpusu Górniczego, do którego kierowano poborowych uznawanych za zagrażających systemowi komunistycznemu.

1968 - Interwencja sił zbrojnych Układu Warszawskiego w Czechosłowacji: W nocy z 20 na 21 sierpnia wojska ZSRS, Polski, Węgier, Bułgarii i NRD wkroczyły na terytorium CSRS.

1971 - Zamordowany został Jan Gerhard, pisarz, publicysta, poseł, redaktor naczelny "Forum".

1975 - W Górze Kalwarii zmarł Adolf Dymsza, aktor, reżyser, gwiazda polskiego kina i kabaretu; znany z filmów "Antek Policmajster", "ABC miłości", "Dodek na froncie", "Paweł i Gaweł", "Sportowiec mimo woli", "Skarb", "Nikodem Dyzma" i "Cafe pod Minogą".

1980 - SB aresztowała ponad dwudziestu członków i współpracowników KOR.

1980 - Apel 64 intelektualistów do władz o rozpoczęcie rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym na Wybrzeżu.

1988 - Spotkanie sekretarza KC Józefa Czyrka z przewodniczącym warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej Andrzejem Stelmachowskim, występującym z upoważnienia Episkopatu i Lecha Wałęsy.

1993 - Premiera filmu "Uprowadzenie Agaty" w reżyserii Marka Piwowskiego.

1998 - W Piszu zmarł Kazimierz Dziewanowski, dziennikarz, publicysta, pisarz, ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych w latach 1990-1996.

2020 – W Lublinie zmarł Piotr Szczepanik, piosenkarz, gitarzysta, wykonawca jednej z najsłynniejszych polskich ballad "Kochać"; a także takich utworów jak "Goniąc Kormorany" i "Żółte kalendarze".

2020 – W Warszawie zmarł Andrzej Walicki, współtwórca, tzw. warszawskiej szkoły historyków idei, wykładowca wielu polskich i zagranicznych uczelni wyższych. Do najważniejszych publikacji Walickiego należą: "Osobowość a historia. Studia z dziejów literatury i myśli rosyjskiej", "Rosyjska filozofia i myśl społeczna. Od Oświecenia do marksizmu", "Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu".

21 sierpnia

-----------

1677 - W Gdańsku podpisany został traktat polsko-szwedzki skierowany przeciwko Brandenburgii.

1794 - Insurekcja Kościuszkowska: w Wielkopolsce wybuchło antypruskie powstanie.

1811 - W Reszlu, wchodzącym w skład Prus, wyrokiem sądu w Królewcu spalono na stosie Barbarę Zdunk, oskarżoną o podpalenia i czary; była to ostatnia tego rodzaju egzekucja w Europie.

1850 - W Dusocinie koło Grudziądza urodził się Ludwik Rydygier, lekarz, chirurg, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, generał WP; autor "Podręcznika chirurgii szczegółowej".

1859 - W Płocku urodził się Ludwik Krzywicki, działacz socjalistyczny, więzień carski, socjolog, pedagog, współzałożyciel Głównego Urzędu Statystycznego.

1871 - W Petersburgu urodził się Daniel Konarzewski, prawnik, archeolog, pułkownik armii rosyjskiej, następnie w I Korpusie Polskim w Rosji; od 1918 r. w WP, w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Wielkopolskiej Grupy Operacyjnej.

1892 - We Lwowie urodził się Adam Próchnik, członek Związku Strzeleckiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, historyk, publicysta, działacz socjalistyczny, poseł na Sejm RP.

1918 - W Tworkowicach na Podlasiu urodził się Stanisław Karolkiewicz, ps. Szczęsny, od września 1939 r. działał w antysowieckiej partyzantce; w latach 1940-1941 więziony przez NKWD; żołnierz AK; w 1947 r. skazany przez władze komunistyczne na 13 lat więzienia; zwolniony w październiku 1955 r.; współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy AK, w latach 1995-2005 jego prezes.

1925 - Na stokach warszawskiej Cytadeli wykonany został wyrok śmierci na członkach komunistycznej bojówki terrorystycznej: Władysławie Hibnerze, Władysławie Kniewskim i Henryku Rutkowskim.

1936 - Dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu Rejonu Umocnionego Hel.

1942 - Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Mińsku Mazowieckim, większość Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince; ok. 1300 osób zamordowali przed deportacją, na terenie getta.

1942 - W KL Auschwitz rozstrzelany został Stanisław Dubois, działacz socjalistyczny, uczestnik Powstań Śląskich i wojny polsko-bolszewickiej; przewodniczący Rady Głównej Czerwonego Harcerstwa TUR, członek Rady Naczelnej PPS.

1942 - W warszawskim getcie Izrael Kanał "Jehuda" dokonał zamachu na Józefa Szeryńskiego - komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej; w jego wyniku Szeryński został ranny.

1944 - Zakończyła się bitwa pod Falaise z udziałem 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

1945 - W Berlinie w więzieniu zmarła Irena Kosmowska, działaczka społeczna i oświatowa; członek władz PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwa Ludowego; parlamentarzystka II RP; po wybuchu II wojny światowej zaangażowana w podziemną działalność ruchu ludowego; w lipcu 1942 r. aresztowana przez gestapo.

1955 - W "Nowej Kulturze" ukazał się "Poemat dla dorosłych" Adama Ważyka.

1955 - W Warszawie urodził się Tomasz Lipiński, wokalista, gitarzysta, kompozytor, autor tekstów; współzałożyciel i lider zespołów Tilt, Brygada Kryzys i Fotoness.

1980 - Wicepremier Mieczysław Jagielski stanął na czele Komisji Rządowej negocjującej z gdańskim Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym.

1980 - Delegacja rządowa pod przewodnictwem wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego rozpoczęła rozmowy z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Szczecinie.

1980 - Początek strajku w Hucie im. Lenina w Krakowie.

1981 - W Warszawie zmarł Józef Różański, pierwotnie Józef Goldberg, działacz komunistyczny, członek KPP; w czasie II wojny światowej w ZSRS; oficer NKWD; w latach 1947-1954 dyrektor Departamentu Śledczego MBP; odpowiedzialny za zbrodnie okresu stalinowskiego; w 1957 r. skazany na 15 lat więzienia; zwolniony w 1964 r.

1982 - We Wrocławiu zmarł Helmut Kajzar, dramatopisarz, eseista, reżyser teatralny.

1988 - Gen. Wojciech Jaruzelski na posiedzeniu zwołanego w nadzwyczajnym trybie Biura Politycznego KC PZPR przedstawił propozycję rozpoczęcia rozmów z Lechem Wałęsą.

1988 - W Warszawie urodził się Robert Lewandowski, piłkarz, wielokrotny reprezentant Polski, kapitan drużyny narodowej; podczas Euro 2016 awansował wraz z reprezentacją do ćwierćfinału; uczestnik Mistrzostw Świata w 2018 r.; zawodnik m.in. Lecha Poznań, Borussii Dortmund, w latach 2014-2022 Bayernu Monachium, a od lipca 2022 r. FC Barcelony.

1999 - W Krakowie zmarł Jerzy Harasymowicz, poeta.

2000 - W Warszawie zmarł Andrzej Zawada, himalaista; w 1980 r. kierownik polskiej wyprawy na Mount Everest (8848 m n.p.m.), zakończonej pierwszym w historii zdobyciem tego szczytu zimą.

2007 - Gwałtowna burza - biały szkwał, który przeszedł nad mazurskimi jeziorami, spowodował śmierć 12 żeglarzy. Wywróciło się ok. 40 jachtów i łodzi.

2021 - W Londynie zmarła Karolina Kaczorowska, wdowa po ostatnim prezydencie RP na uchodźstwie Ryszardzie Kaczorowskim, nauczycielka, działaczka harcerska i emigracyjna.(PAP)

szuk/ skp/