W czwartek rozpoczęła się dwudniowa konferencja „Książki ponad granicami żelaznej kurtyny. Napływ do kraju i recepcja polskiej literatury emigracyjnej przed 1989 r.” Jej organizatorem jest Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Lublinie.

Otwierając konferencję Krzysztofik przypomniał, że jednym ze skutków II wojny światowej było pojawienie się poza granicami kraju rzeszy polskich uchodźców niepodległościowych. „Osoby te z przyczyn od nich całkowicie niezależnych nie mogły wrócić do kraju z wojennej tułaczki, dlatego utworzyły na uchodźctwie społeczeństwo, strukturę, którą możemy określić mianem polskiego państwa na uchodźctwie. Obok podejmowanych przez te osoby działań politycznych, dyplomatycznych, istotnym elementem życia na emigracji było życie duchowe, kulturalne, czy też naukowe. Istotnym elementem tego ostatniego była działalność wydawnicza. W kontekście trwającej zimnej wojny był to po 1956 r. najważniejszy oręż walczący o prawdę” - powiedział.

Jak wyjaśnili organizatorzy konferencji w opisie wydarzenia, po wojnie (zwłaszcza po 1956 r.) do rąk czytelników w Polsce dotarły miliony egzemplarzy książek i czasopism wydanych na Zachodzie, wśród nich tytuły polskich wydawnictw emigracyjnych. „Twórczość literacka na emigracji stała się narzędziem walki o wolność polityczną i tym samym o wolność myśli i słowa w Polsce” – czytamy na stronie lubelskiego IPN.

Zdaniem dr Małgorzaty Ptasińskiej z IPN, „oddziaływanie na Polskę i dążenie do Polski niepodległej” było zasadniczym celem Jerzego Giedroycia. Podczas swojej prelekcji badaczka rozwinęła temat polityki wydawniczej Jerzego Giedroycia w latach 1956–89. Powiedziała, że najważniejszym elementem jego myśli politycznej „było oddziaływanie wolnym słowem, przyleganie do rzeczywistości w kontekście wydarzeń, które miały miejsce na świecie, w Europie, szczególnie w Europie Wschodniej i w Polsce”.

Według niej, jedną płaszczyzną oddziaływania wolnym słowem na Polskę był miesięcznik Kultura i kwartalnik Zeszyty Historyczne. „Na początku w Paryżu Kultura stała się miejscem pierwszoplanowym. Teksty w miesięczniku ogniskowały, wywoływały dyskusję, która była kontynuowana w polityce książkowej i bardzo często miała kontynuację w tekstach, które ukazały się w Zeszytach Historycznych” – powiedziała Ptasińska.

Badaczka podkreśliła wpływ środowiska paryskiej Kultury na działalność opozycji demokratycznej „nie tylko poprzez wydawane książki, ale również inicjowanie działań opozycji demokratycznej i wzmacnianie ruchu drugoobiegowego od 1976 r.”. Wsparcie Jerzego Giedroycia i Instytutu Literackiego dla oficyn drugoobiegowych w PRL przybrało formy pomocy finansowej i bezpłatnego przekazywania praw autorskich do publikacji ukazujących się m.in. na łamach Kultury. Dzięki temu polscy czytelnicy zyskali dostęp do dzieł intelektualistów francuskich, amerykańskich, ale też autorów emigracyjnych (Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński, Józef Mackiewicz) i zza „żelaznej kurtyny” (Aleksander Sołżenicyn, Adam Michnik).

„Jerzy Giedroyć nie kierował się sympatiami politycznymi. Najważniejsza była jakość książki, treść i wydźwięk polityczny w danym momencie, przedstawienie różnych nurtów, różnych poglądów” – dodała Ptasińska.

Jeszcze w czwartek będzie można posłuchać prelekcji i dyskusji nt. „Literatura emigracyjna a drugi obieg wydawniczy”. Na godz.14.30 zaplanowano wystąpienie prof. Beaty Dorosz z Instytutu Badań Literackich PAN, o godz. 14.50 głos zabierze prof. Dobrochna Dabert z UAM, o godz. 15.10 – dr Jan Olaszek z PAN, o godz. 15.30 – dr Jan Malicki ze Studium Europy Wschodniej UW.

Od godz.16.30 do 18 organizatorzy przewidzieli dyskusję pt. „Czy książki wywołują rewolucję?”, w której udział zapowiedzieli: prof. Paweł Rodak z UW i prof. Andrzej Friszke z Instytutu Studiów Politycznych PAN. Dyskusję poprowadzi prof. Iwona Hofman z UMCS.

W piątek konferencja rozpocznie się od dyskusji pt. „Okiem wydawcy, okiem czytelnika – Nina Smolar, Andrzej Mietkowski”. Następnie organizatorzy zaplanowali pięć prelekcji. O godz. 10.50 głos zabierze prof. Grzegorz Pełczyński z UWr z prelekcją poświęconą recepcji twórczości Michała K. Pawlikowskiego w komunistycznej Polsce. Później przewidziano wystąpienia następujących badaczy: godz. 11.10 - dr hab. Zdzisław Kudelski z KUL („Józef Czapski: między rolą artysty a powinnością świadka historii”), godz. 11.30 - dr Ewelina Górka z UMCS („Twórczość Czesława Straszewicza w Instytucie Literackim w Paryżu i Radiu Wolna Europa w latach 1946–1962”), godz. 11.50 - dr hab. Maciej Nowak z KUL („Od natychmiastowego uznania przez całkowite zapomnienie do ponownego odkrycia. Recepcja twórczości Andrzeja Bobkowskiego w PRL”), godz. 12.10 - Agata Fijuth-Dudek z WSPA w Lublinie („Krytyka literacka Konstantego A. Jeleńskiego w paryskiej „Kulturze”. Transfer idei i wartości za żelazną kurtynę”).

Po prelekcjach przewidziano czas na dyskusję. Prelekcje i dyskusje są transmitowane na kanale YouTube IPN Lublin i na Facebook.com/IPN.Lublin.(PAP)

Autor: Piotr Nowak

pin/ pat/