W tym roku po raz drugi obchodziliśmy - 20 czerwca - Narodowy Dzień Powstań Śląskich, ustanowiony przez Sejm specjalną ustawą, z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy. Święto honoruje uczestników trzech Powstań Śląskich, którzy w latach 1919-1921 wywalczyli przyłączenie części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej. Losy tego regionu, zamieszkanego przez ludność polską i niemiecką, ważyły się od uzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. W rezultacie w latach 1919-1921 wybuchły tam trzy powstania, spowodowane rozczarowaniem ludności polskiej plebiscytem w sprawie granic Górnego Śląska, zarządzonym w traktacie wersalskim.

Główną przyczyną wybuchu III powstania był podział Śląska, o którym zdecydowała Komisja Międzysojusznicza po plebiscycie z 20 marca 1921 roku, przyznając prawie cały obszar Niemcom. Nasz kraj miał otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. Do głosowania dopuszczono jednak osoby, które wcześniej opuściły Śląsk. Z Niemiec sprowadzono blisko 200 tysięcy emigrantów, wskutek tego głosujący za przynależnością do Polski okazali się mniejszością - stanowili jedynie 40,3 procent.

Na czele III powstania śląskiego stanął Wojciech Korfanty, działacz chrześcijańskiej demokracji, a wcześniej komisarz plebiscytowy. W walkach wzięło udział około 60 tysięcy Polaków, poległo około 2 tysięcy. Powstańcy zdołali opanować prawie cały obszar plebiscytowy, i bronić go później przed siłami niemieckimi. Najbardziej zacięte walki rozegrano o Górę Świętej Anny. Ciężkie boje toczyły się też o Leśnicę oraz w rejonie Januszkowic, Krasowej, Łąk Kozielskich, a także o węzeł kolejowy w Kędzierzynie. Mimo sukcesów, Niemcy nie zdołali jednak rozerwać frontu powstańczego.

III powstanie było organizowane w porozumieniu z polskim rządem, który wprawdzie nie mógł działać jawnie, by nie naruszyć postanowień traktatu wersalskiego, ale udzielił powstańcom znacznej pomocy. Choć gabinet Wincentego Witosa oficjalnie potępił akcję zbrojną, to w rzeczywistości działania pod względem strategicznym były przygotowane przez oficerów Wojska Polskiego, a Polacy spoza Górnego Śląska pełnili większość funkcji dowódczych. W czasie walk płynęły na Śląsk transporty ludzi i sprzętu wojskowego, a także żywności i leków. Wielkie znaczenie miała ofiarność i odwaga ludności Śląska, biorącej udział w powstaniu, choć nie bezpośrednio w walce zbrojnej. Takim przykładem może być postać Marii Kujawskiej, jedynej kobiety lekarki - uczestniczki III powstania śląskiego, która zajmowała się rannymi w punktach pomocy oraz między innymi prowadziła pociąg sanitarny grupy "Wschód" do szpitala w Sosnowcu.

Po ustaniu walk powstańczych Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego, zamieszkanego przez ponad 2 miliony ludzi, do Polski przyłączono 29 procent terenu i 46 procent ludności. U nas znalazły się między innymi Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta, czyli dzisiejszy Chorzów, a także Rybnik, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Przyznano nam teren lepiej uprzemysłowiony, na którym znajdowała się większość kopalń i hut, a to miało ogromne znaczenie dla rozwoju II Rzeczypospolitej.

15 maja 1922 roku został podpisany polsko-niemiecki układ potwierdzający podział Górnego Śląska. 20 czerwca 1922 roku na Śląsk wkroczyły oddziały Wojska Polskiego na czele z generałem Stanisławem Szeptyckim. Na moście w Szopienicach witały ich rzesze ludzi, wśród nich wojewoda śląski Józef Rymer oraz Wojciech Korfanty, działacz narodowy i przywódca III powstania śląskiego. 16 lipca 1922 roku w Katowicach odbyła się uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd Rzeczypospolitej.

(więcej)

W okresie kształtowania się granic Polski po zakończeniu I wojny światowej, Górny Śląsk, po latach zaborów i przynależności do Prus, zamieszkiwała ludność polska i niemiecka. Zapisy traktatu wersalskiego, kończącego wojnę, nie satysfakcjonowały żadnej ze stron.

I powstanie śląskie wybuchło spontanicznie, w sierpniu 1919 roku. Jego bezpośrednią przyczyną było oburzenie wywołane otwarciem ognia przez niemiecką straż graniczną do polskich robotników i ich rodzin w kopalni Mysłowice. Upadło po 10 dniach, przygotowało jednak grunt do następnych zrywów.

Rok po pierwszym, w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku, wybuchło II powstanie śląskie. Zostało zaplanowane i ogłoszone przez Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i Polski Komisariat Plebiscytowy. 24 sierpnia 1920 roku Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Powstańcy uzyskali też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 roku. Zbrojny zryw udaremnił Niemcom plany siłowego zagarnięcia Górnego Śląska. Wykazał także nie tylko bohaterstwo i patriotyzm Polaków, ale też ich nieustępliwość wobec wroga. "Nie złożym broni, choćby stu mocarzy przeciw powstańcom swój wydało sąd, praw naszych niechaj deptać się nie waży żaden parlament, żaden sejm, ani rząd" - głosiły słowa anonimowej piosenki powstańczej.

Ostatnie - III powstanie śląskie - poprzedzone strajkiem generalnym, wybuchło w maju 1921 roku, po plebiscycie, gdy wysunięto projekt przyznania Niemcom prawie całego obszaru plebiscytowego. W odezwie do rodaków - 3 maja - Wojciech Korfanty pisał: "Zwycięstwo osiągniemy za wszelka cenę i nie ma takiego mocarza na świecie, który by mógł nas okuć ponownie w kajdany germańskie". Wskutek zrywu na przyłączonym do Polski, bogatym gospodarczo terenie znalazły się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.

III powstanie śląskie było jedną z pięciu polskich insurekcji zakończonych sukcesem. Wraz z dwoma powstaniami wielkopolskimi: z 1806 roku i z lat 1918-1919, powstaniem sejneńskim z 1919 roku oraz II powstaniem śląskim z 1920 roku jest zaliczane do zwycięskich powstań narodowych w historii Polski.