Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej
2021-02-27, 07:30 Autor: Bolesław Bezeg

Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej

Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Przed nami marzec, a zatem wielkimi krokami zbliżamy się do 100 rocznicy uchwalenia konstytucji marcowej. 17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę zasadniczą - tzw. konstytucję marcową - stanowiącą o republikańskim charakterze państwa polskiego oraz o szerokich uprawnieniach jego obywateli i władz samorządowych.
Z Historycznego Punktu Widzenia 27 lutego 2021
O ile kwestia daty uchwalenia konstytucji z 17 marca 1921 roku jest oczywista, to już kwestia obowiązywania jej zapisów jest znacznie bardziej skomplikowana. Przede wszystkim sam termin jej uchwalenia wymaga komentarza: konstytucja została przyjęta przez Sejm Ustawodawczy na trzy dni przed plebiscytem na Górnym Śląsku.

Władze Rzeczypospolitej zdawały sobie sprawę, że brak jasnych uregulowań ustrojowych w Polsce, był jednym z argumentów podnoszonych przez stronę niemiecką, która w walce propagandowej wskazywała, że nie wiadomo za jaką właściwie Polską będą głosować jej zwolennicy. Z tego też powodu zrobiono wiele, żeby przyspieszyć uchwalenie konstytucji by wybić Niemcom ten argument z ręki. Choć uczciwie trzeba przyznać, że trzy dni to trochę mało by polska propaganda przedplebiscytowa mogła w pełni sensownie ten fakt wykorzystać.

Uchwalona w marcu opublikowana w dzienniku ustaw została dopiero z datą 1 czerwca 1921 r. i od tej chwili część jej zapisów weszła w życie, ale nie wszystkie. Postanowiono, że w pełni konstytucja będzie obowiązywać dopiero od chwili wybrania przez nowe Zgromadzenie Narodowe prezydenta RP co jak wiemy nastąpiło 11 grudnia 1922 r. i ten dzień należy uważać za moment całkowitego wejścia w życie najważniejszego aktu prawnego odbudowanej Rzeczpospolitej.

Równie zagmatwana jest kwestia do kiedy obowiązywała konstytucja marcowa. Pozornie tylko uchwalenie kolejnej konstytucji w kwietniu 1935 roku kończyło okres obowiązywania przepisów ustawy zasadniczej z 1921 r., ale tak nie było, bo konstytucja kwietniowa z 1935 r. pozostawiała w mocy część zapisów konstytucji marcowej. Można uznać, że konstytucja kwietniowa, na mocy której funkcjonował rząd polski w Londynie obowiązywała do 22 grudnia 1990 r. czyli do chwili przekazania insygniów prezydenckich przez Ryszarda Kaczorowskiego Lechowi Wałęsie, który to dzień uważa się za koniec funkcjonowania polskiego rządu emigracyjnego.

Tuż po przejęciu władzy w Polsce komuniści, którzy w sferze propagandowej walczyli z sanacją, odrzucili konstytucję kwietniową i już w manifeście PKWN z 22 lipca 1944 r. odwoływali się do konstytucji marcowej, której fragmenty zawierała także tzw. Mała Konstytucja z 1947 r. A zatem Konstytucja Marcowa okazała się niezwykle trwałym aktem prawnym.

Jej rozwiązania ustrojowe były efektem kompromisu pomiędzy stronnictwami pragnącymi ograniczyć rolę prezydenta a tymi, które dążyły do marginalizacji Senatu. Największe kompetencje miał Sejm, który był jedyną instytucją mogącą występować z inicjatywą ustawodawczą. Kolejny był Senat, który posiadał prawo weta , które jednak Sejm mógł odrzucić zwykłą większością głosów. Funkcję Prezydenta mocno ograniczono w stosunku do kompetencji Naczelnika Państwa, jednakże nadal pozostawał on szefem rady ministrów.

Taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z chęci ograniczenia roli Józefa Piłsudskiego, który jak się spodziewano gdyby wystartował, zapewne byłby wybranym prezydentem.
Sejm i Senat wybierano co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez wszystkich obywateli, którzy ukończyli 21 lat do Sejmu i 30 lat do Senatu. Do sejmu mógł kandydować każdy kto ukończył 25 lat, a do Senatu każdy kto ukończył 40 lat.

Prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe czyli połączone izby Sejmu i Senatu, a jego kadencja trwała 7 lat. Prezydent musiał podpisać każdą ustawę, a za zgodą trzech piątych Senatu mógł rozwiązać obie izby. Prezydent był formalnie głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych na czas pokoju. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, który zatwierdzał budżet państwa.

Konstytucja marcowa wprowadziła w Polsce ustrój republikański o charakterze parlamentarno-gabinetowym czyli zakładała odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem. Wprowadziła też zasadę egalitaryzmu czyli równości wszystkich obywateli wobec prawa.

Zobacz także

2021-05-01, godz. 07:30 Tobie Polsko 102 lata temu 1 maja 1919 roku w rejencji opolskiej doszło do wyjątkowej jak na to święto manifestacji. Tego dnia na ulice śląskich miast wyszło 200 000… » więcej 2021-04-25, godz. 08:38 Z Nysy do Serengetti 112 lat temu - 24 kwietnia 1909 roku urodził się wybitny niemiecki zoolog i założyciel najsłynniejszego na świecie parku narodowego Bernard Grzimek. » więcej 2021-04-24, godz. 07:45 Gdzie dwóch się bije... 744 lata temu 24 kwietnia 1277 roku w pobliżu wsi Stolec niedaleko Ząbkowic Śląskich doszło do bitwy pomiędzy dwoma stronnictwami książąt śląskich… » więcej 2021-04-18, godz. 08:20 Kompozytor z Grodkowa 167 lat temu 18 kwietnia 1854 roku w Warszawie zmarł pochodzący z Grodkowa Józef Elsner - pedagog, teoretyk muzyki, nauczyciel i mentor Fryderyka Chopina. » więcej 2021-04-17, godz. 07:30 Pierwszy polski Dominikanin 427 lat temu 17 kwietnia 1594 papież Klemens VIII uroczyście zaliczył błogosławionego Jacka Odrowąża w poczet świętych. » więcej 2021-04-11, godz. 06:23 Naczelnik Kościuszko W minioną niedzielę obchodziliśmy 227 rocznicę bitwy pod Racławicami co miało miejsce podczas tzw. insurekcji kościuszkowskiej. Jej przywódcę Tadeusza… » więcej 2021-04-10, godz. 07:21 Miesiąc Pamięci O tym, że kwiecień jest miesiącem pamięci narodowej ostatnimi laty słyszy się jakby rzadziej. W podstawówce co roku mniej więcej o tej porze roku na plastyce… » więcej 2021-04-05, godz. 08:25 Polska naukowa ekstraklasa 140 lat temu po raz pierwszy na świecie dokonano skroplenia azotu. Dokonało tego w początkach kwietnia 1883 roku dwóch profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego… » więcej 2021-04-04, godz. 08:24 Komu przeszkadza krzyż? W ostatnich latach szczególnie z tak zwanych bardziej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej coraz częściej słyszymy informacje, że gdzieś tam komuś przeszkadzają… » więcej 2021-04-03, godz. 07:23 Początek końca Bizancjum Wczoraj minęła 568 rocznica rocznica rozpoczęcia przez sułtana Mehmeda II oblężenia Konstantynopola, które zakończyło się dwa miesiące później upadkiem… » więcej
1718192021
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »