Elżbieta Zawacka, pseudonim "Zo", "Sulica" i "Zelma", w latach 1939-1945 działała w służbie Polskiego Państwa Podziemnego. Posługując się fałszywymi dokumentami, przekraczała granice ponad sto razy, przenosząc wiadomości i meldunki. W przerwach między wyprawami uczyła się na tajnych kompletach. W lutym 1943 roku wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie.

Pod pseudonimem "Elisabeth Watson" przeszła specjalne szkolenie i na własną prośbę wróciła do okupowanej Polski, skacząc na spadochronie we wrześniu 1943 roku. Walczyła w Powstaniu Warszawskim, a po kapitulacji przedostała się do Krakowa. Stamtąd koordynowała działalność kurierską na trasach prowadzących do Szwajcarii. Po wojnie działała w drugiej konspiracji, w antykomunistycznej organizacji Zrzeszeniu "Wolność i Niezawisłość", za co w 1951 roku została skazana na 10 lat więzienia. Wyszła na wolność po czterech latach, na mocy amnestii.

Współtworzyła Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Działała w ruchu kombatanckim "Solidarności". Zainicjowała powstanie Fundacji "Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Kobiet" w Toruniu, obecnie - Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Instytucja gromadzi dokumenty i relacje o wkładzie Pomorza w walkę o niepodległość. Elżbieta Zawacka wykładała na toruńskim Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, gdzie założyła Zakład Andragogiki. W 1996 roku otrzymała tytuł profesora nauk humanistycznych.

Za patriotyczną działalność odznaczono ją wieloma medalami - Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. W 1995 roku otrzymała Order Orła Białego. W 2006 roku prezydent Lech Kaczyński awansował pułkownik Zawacką do stopnia generała brygady. Została drugą - po Marii Wittek - kobietą generałem w historii Wojska Polskiego.

(więcej)

Urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu była nauczycielką. Pracowała społecznie jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet. W 1939 roku była komendantką Regionu Śląskiego PWK w Katowicach. We wrześniu 1939 walczyła w obronie Lwowa. W październiku tego samego roku wstąpiła do tworzącej się Służby Zwycięstwu Polski. Pozostawała żołnierzem podziemnego wojska do końca 1945-go. W 1943 roku była jedyną z 15 kandydatek na "cichociemną", która przeszła treningi, a potem służyła w elitarnych szeregach. Z Londynu powróciła do Polski w nocy z 9 na 10 września 1943 roku, zrzucona ze spadochronem w ramach akcji "Neon 4" we wsi Osowiec kolo Podkowy Leśnej. Jak wspominała po latach, po wylądowaniu, oczekujący byli zszokowani, że spadochroniarzem jest kobieta. Niedługo potem, w 1944 roku, brała udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie powróciła do pracy pedagogicznej, była nauczycielką w Sierpcu i Toruniu. W 1965 roku uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Gdańskim. Działała w środowisku kombatantów AK, gromadziła materiały do opracowania dziejów tej formacji. Po habilitacji w 1973 roku powróciła do Torunia i rozpoczęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Była założycielką tamtejszego Zakładu Andragogiki.

W 1976 roku wyjechała do Londynu, skąd przywiozła wiele materiałów i tzw. zakazanych tytułów. Niestety, materiały skonfiskowało SB, a w ramach represji komunistyczne władze zlikwidowały Zakład Andragogiki. Po tym wydarzeniu odeszła na emeryturę. W latach 80. zaangażowała się w działalność "Solidarności". Generał brygady Elżbieta Zawacka była fundatorką pomnika generał Marii Wittek w Warszawie, odsłoniętego w 2007 roku. Zmarła 10 stycznia 2009 roku w Toruniu, w wieku blisko stu lat. Została pochowana na toruńskim cmentarzu św. Jerzego.

Generał Elżbieta Zawacka jest patronką między innymi Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu, Szkoły Podoficerskiej Wojsk Lądowych w Zegrzu oraz mostu drogowego w Toruniu i jednej z ulic w Poznaniu.