Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 81. rocznica niemieckiej pacyfikacji Zamojszczyz…
2023-11-27, 11:00 Autor: Informacyjna Agencja Radiowa/E.Porycka/K.Koziełł/dok.

81. rocznica niemieckiej pacyfikacji Zamojszczyzny

Polscy rolnicy wysiedlani z Zamojszczyzny, zima 1942/1943. [fot. wikipedia/domena publiczna]
Polscy rolnicy wysiedlani z Zamojszczyzny, zima 1942/1943. [fot. wikipedia/domena publiczna]
81 lat temu, w nocy z 27 na 28 listopada 1942 roku, Niemcy rozpoczęli pacyfikację Zamojszczyzny. Do sierpnia 1943 roku okupant wysiedlił blisko 110 tysięcy mieszkańców z prawie 300 zamojskich wsi. W tej liczbie było 30 tysięcy dzieci, z których 10 tysięcy zmarło lub zaginęło.
Polaków umieszczano w obozach przejściowych w Zamościu, Zwierzyńcu i Budzyniu, a następnie wywożono na roboty do Niemiec lub do obozów koncentracyjnych, jak Auschwitz-Birkenau i Majdanek. Dzieci odebrane rodzicom podlegały segregacji rasowej. Przeznaczone do germanizacji transportowano do III Rzeszy i zostawiano w rodzinach niemieckich, pozostałe trafiały do obozów koncentracyjnych. W głąb Niemiec wywieziono około cztery i pół tysiąca dzieci o tzw. cechach nordyckich. Zostały zgermanizowane i po wojnie żyły w nieświadomości swojego polskiego pochodzenia.

Transporty z Zamojszczyzny odbywały się zimą, w nieogrzewanych wagonach i bez pożywienia. Pociągi często przetrzymywano na stacjach kolejowych i bocznicach. Dzieci i starsze osoby umierały wskutek chorób i wyczerpania, lub zamarzały.

Wysiedlenia były przeprowadzane wyjątkowo brutalnymi metodami, wielokrotnie próby ucieczki czy oporu karano śmiercią. Niemcy posługiwali się także egzekucjami jako elementem masowego terroru, między innymi w Rotundzie Zamojskiej rozstrzelali około ośmiu tysięcy osób.

Mimo to ludność polska szukała schronienia w lasach i organizowała samoobronę. Dzięki współpracy kolejarzy z Polskim Państwem Podziemnym, na trasach przejazdu transportów wykradano i wykupywano dzieci od niemieckich konwojentów. Czasem kolejarze doprowadzali do awarii wagonu, który odstawiano na bocznicę. W tym czasie okoliczni mieszkańcy starali się wydostać stamtąd dzieci i dorosłych. W konspiracji organizowano też wyjazdy z Warszawy na Zamojszczyznę. Przywożone stamtąd dzieci potajemnie umieszczano w rodzinach zastępczych lub w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Z pomocą przyszły też konspiracyjne organizacje wojskowe, głównie Bataliony Chłopskie i Armia Krajowa. W tzw. Powstaniu Zamojskim wzięły udział siły podziemia reprezentujące wszystkie odłamy polityczne. Oddziały partyzanckie toczyły bitwy z niemieckimi ekspedycjami karnymi, między innymi pod Wojdą, Różą oraz 1 lutego 1943 roku pod Zaborecznem, gdzie miało miejsce największe starcie, zwycięskie dla Polaków. Partyzanci podpalali wsie zajęte przez kolonistów niemieckich i dokonywali aktów sabotażu na liniach kolejowych. Do stycznia 1943 roku oddziały AK przeprowadziły akcję "Wieniec II", łączącą około 60 działań zbrojnych. Powstanie Zamojskie uważa się za drugie co do wielkości po Powstaniu Warszawskim oraz największy pod względem terytorialnym akt zorganizowanego oporu Polaków przeciw zbrodniczej polityce III Rzeszy.

Wskutek oporu Polaków oraz klęski Niemców na froncie wschodnim, okupant zaprzestał działań na Zamojszczyźnie. Szacuje się, że osiedliło się tam około 12 tysięcy kolonistów niemieckich, zamiast planowanych 60 tysięcy.

(więcej)

Ratując dzieci Zamojszczyzny, polskie społeczeństwo wykazało się nie tylko solidarnością, ale także wielką odwagą, czasami ponosząc najwyższą cenę. Patriota i społecznik Jan Starczewski, pełniący funkcję dyrektora Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej w Zarządzie Miejskim Warszawy, został przez Niemców aresztowany, trafił na Pawiak i zmarł w obozie Auschwitz-Birkenau. Symbolem pomocy dzieciom Zamojszczyzny stał się hrabia Jan Zamoyski, żołnierz Armii Krajowej, przewodniczący komitetu Rady Głównej Opiekuńczej na powiat biłgorajski. Wraz z żoną Różą uratował kilkaset dzieci, zabranych matkom w niemieckim obozie w Zwierzyńcu, a dla półtora tysiąca najmłodszych utworzył cztery szpitale.

Tylko zimą 1942 i 1943 roku Niemcy wysłali ponad 5400 osób w zaplombowanych wagonach towarowych, z obozu przejściowego w Zamościu do trzech powiatów: siedleckiego, garwolińskiego i mińsko-mazowieckiego. Były to głównie dzieci i starsze osoby. Dzięki determinacji i natychmiastowej pomocy polskiego społeczeństwa, w Siedlcach udało się uratować większość dzieci z transportu, było ich około 550, do czternastego roku życia.

Zofia Wójcik, 14-letnia wówczas dziewczynka, wspominała: "Wracając od koleżanki, dowiedziałam się, że w Czerwonym Krzyżu są jakieś dzieci zabrane z transportu, że kto może, bierze je do siebie. Kiedy weszłam do domu, zobaczyłam dwóch chłopców, brudnych, wygłodzonych i zapłakanych".

Mieszkańcy Siedlec, na znak protestu wobec bestialstwa Niemców, 3 lutego 1943 roku zorganizowali demonstracyjny pogrzeb dzieci zmarłych w transporcie. W milczeniu nieśli na ramionach 23 białe trumny, które złożono we wspólnym grobie na miejscowym cmentarzu. W uroczystości wzięło udział około 10 tysięcy osób.

Z wielką akcją pomocy dzieciom Zamojszczyzny ruszyli warszawiacy. W styczniu 1943 roku na Dworcu Wschodnim wyczekiwali na mrozie kolejnych transportów i w miarę możliwości dostarczali dzieciom jedzenie lub ubrania, a te, które udało się uratować, umieszczali w szpitalach, rodzinach, a potem w tzw. Kołach Opiekuńczych. Na dworcu ocalone od śmierci dzieci fotografowano, by później móc je zidentyfikować i odnaleźć ich bliskich. W marcu okupacyjne władze stolicy wydały zgodę na zorganizowanie Kół Opiekuńczych, które niosły pomoc najmłodszym wysiedleńcom, łącząc przedstawicieli różnych środowisk.

Formalną podstawę działań okupanta stanowiła dyrektywa Heinricha Himmlera, szefa SS i policji niemieckiej oraz głównego twórcy polityki osadniczej III Rzeszy, z 20 lipca 1941 roku o utworzeniu na terenie Zamojszczyzny Niemieckiego Okręgu Osiedleńczego. Na szefa akcji wyznaczono dowódcę SS i policji dystryktu Lublin - Austriaka Odilo Globocnika. Do końca 1943 roku zamierzano osadzić w dystrykcie lubelskim kilkadziesiąt tysięcy Niemców z Besarabii, Bośni, Serbii, Słowenii, Związku Radzieckiego oraz terenów okupowanej Polski. Generalny Plan Wschodni przewidujący wysiedlenie kilkudziesięciu milionów Słowian z terenu Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej, miał być realizowany w ciągu 20-30 lat po wojnie wygranej przez III Rzeszę.

Zobacz także

2024-07-15, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 15 lipca » więcej 2024-07-14, godz. 10:10 Obchody rocznicy tragicznej śmierci litewskich lotników W południe w Pszczelniku pod Myśliborzem rozpoczną się uroczystości ku czci litewskich lotników: Steponasa Dariusa i Stasysa Girenasa. » więcej 2024-07-14, godz. 09:00 81 lat temu Stanisław Mikołajczyk został premierem rządu RP na uchodźstwie 81 lat temu, 14 lipca 1943 roku, Stanisław Mikołajczyk, przywódca ruchu ludowego, został premierem rządu RP na uchodźstwie. Tekę premiera objął po śmierci… » więcej 2024-07-14, godz. 01:00 Kalendarium historyczne 14 lipca » więcej 2024-07-13, godz. 11:00 24 lata temu zmarł Jan Karski, kurier i emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego 24 lata temu, 13 lipca 2000 roku, zmarł Jan Karski, prawnik, historyk i dyplomata, podczas II wojny światowej kurier i emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego… » więcej 2024-07-13, godz. 09:00 Obchody 614. rocznicy bitwy pod Grunwaldem - rekonstrukcja Tętent koni w galopie i bitewna wrzawa - to będą mogli usłyszeć ci, którzy w sobotę 13 lipca przybędą na pola Grunwaldu. Ponad 1250 rekonstruktorów z… » więcej 2024-07-13, godz. 01:00 Kalendarium historyczne 13 lipca » więcej 2024-07-12, godz. 15:29 Dzień Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej - nowe ustalenia IPN w sprawie zbrodni niemieckiej W Dniu Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej Instytut Pamięci Narodowej przedstawił nowe ustalenia w sprawie zbrodni niemieckiej z 12 lipca 1943 roku. Po ponad 80… » więcej 2024-07-12, godz. 12:00 Mija 79 lat od Obławy Augustowskiej 79 lat temu, 12 lipca 1945 roku, oddziały Armii Czerwonej, NKWD i Smiersz rozpoczęły na Suwalszczyźnie operację, w której zginęło co najmniej kilkuset… » więcej 2024-07-12, godz. 10:00 Dzień Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej, obchodzony w rocznicę pacyfikacji wsi Michniów 12 lipca przypada Dzień Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej, obchodzony w rocznicę niemieckiej pacyfikacji wsi Michniów w województwie świętokrzyskim. 12 i… » więcej
56789
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »