Na ekspozycji pt. „1954" zgromadzono kilkadziesiąt zdjęć wykonanych w 1954 r, kiedy w Lublinie trwały intensywne prace remontowe na terenie Starego Miasta i w okolicach Zamku. Były one związane z przygotowaniem Lublina na centralne obchody 10-lecia PRL, a także na otwarcie Centralnej Wystawy Rolniczej w lipcu 1954 r.

W czasie tych prac Lublin odwiedził Edward Hartwig, który regularnie powracał do swojego rodzinnego miasta. „W Lublinie wykonano wtedy ogrom prac. Gdyby nie te obchody 10-lecia, wtedy, w tamtym czasie prawdopodobnie nie udałoby się tego Starego Miasta odbudować i przebudować terenu obecnego Placu Zamkowego” – powiedziała PAP kurator wystawy Joanna Zętar z Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN”.

Fotografie prezentowane na wystawie ukazują prace budowlane na Rynku oraz na ulicach Złotej, Grodzkiej i Bramowej oraz w okolicach Zamku. Na zdjęciach Hartwiga widać m.in. rzędy rusztowań przy kamienicach Starego Miasta, robotników przy pracy, artystów wykonujących malowidła i zdobienia kamienic.

Hartwig udokumentował też fotograficznie porządkowanie lubelskiego Podzamcza oraz widoki okolic zamku po zakończeniu prac (prawdopodobnie wykonane około 22 lipca 1954 roku). To miejsce zmieniło swój charakter. Przy zamku powstał wtedy Plac Zebrań Ludowych (obecnie Plac Zamkowy), który zbudowano na terenie zniszczonej dawnej dzielnicy żydowskiej usytuowanej wokół wzgórza zamkowego. Zętar powiedziała, że gruzy i ruiny pozostawały tu po wojnie, aż do czasu budowy placu w 1954 r.

„Po eksterminacji ludności żydowskiej, po likwidacji getta żydowskiego już w 1942 roku rozpoczęły się prace rozbiórkowe tej dzielnicy. Na zdjęciach z oblotów alianckich z 1944 r. ten teren jest już praktycznie pusty i taka zniszczona, pusta przestrzeń po dzielnicy żydowskiej pozostawała tam przez około 10 lat” – powiedział Zętar.

Plac Zebrań Ludowych w jednej z strony otoczony został półkolem dziesięciu kamienic, nazywanych potem „lubelskim Mariensztatem”, a z drugiej strony – skarpą wzgórza zamkowego, na którym zbudowano szerokie schody prowadzące do zamku. W tym czasie także zamek w Lublinie przestał być więzieniem, a przeznaczano go na cele kultury.

Na zdjęciach Hartwiga można też zobaczyć usytuowane wokół zamku pawilony budowane na potrzeby Centralnej Wystawy Rolniczej, a także tłumy ludzi, którzy tę wystawę zwiedzali.

W zbiorach Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN” jest ponad trzy tysiące zdjęć autorstwa Edwarda Hartwiga, przekazanych ośrodkowi przez córkę fotografa Ewę Hartwig-Fijałkowską. W kolekcji największą grupę stanowią zdjęcia Lublina.

Edward Hartwig urodził się 6 września 1909 r. w Moskwie. W czasie rewolucji październikowej wraz z rodzicami wyjechał z Rosji i trafił do Lublina. Tu ukończył szkołę powszechną i gimnazjum, uczęszczał też do prywatnej szkoły malarstwa Henryka Wiercińskiego.

W dzieciństwie pomagał ojcu Ludwikowi Hartwigowi, który prowadził zakład fotograficzny. Pierwsze samodzielne zdjęcia Lublina wykonał na polecenie ojca około 1920 r. Na początku lat 30. XX w. przejął po ojcu pracownię i wraz z żoną Heleną (także fotograficzką) prowadził własny zakład. Wykonywał w nim głównie portrety, a także zamówienia i reportaże, np. dokumentację z otwarcia jesziwy (szkoły rabinackiej) w Lublinie. W latach 1935–1937 studiował w Wiedniu w Instytucie Graficznym. W czasie wojny mieszkał w Lublinie. Od 1944 do 1947 r. przebywał w obozie pracy NKWD w Borowiczach (Rosja). Po powrocie do kraju, przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia. Zmarł 28 października 2003 r.

Hartwig realizował własne poszukiwania twórcze – np. fotografował wczesnym rankiem, nie wykorzystując światła słonecznego (stąd nazywano go „mglarzem”). Eksperymentował też przy obróbce zdjęć, klatki poddawał rozmaitym zabiegom, m.in. prześwietlał fragmenty, stosował filtry własnego pomysłu.

Pierwszą indywidualną wystawę miał w 1930 r. w Lublinie. Jego prace były eksponowane na ponad 30 wystawach indywidualnych w kraju i za granicą oraz na wielu wystawach zbiorowych. W 1975 r. w Padwie jego fotografie prezentowano na wystawie dziesięciu najwybitniejszych fotografików świata.

Wystawę zdjęć Hartwiga pt. „1954" można oglądać do 26 sierpnia w Galerii Teatru NN przy ul. Grodzkiej 34. (PAP)

Autorka: Renata Chrzanowska

ren/ dki/