Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 85 lat temu utworzono Szare Szeregi
2024-09-27, 11:00 Autor: IAR/O.Kłosińska/E.Porycka/dok.

85 lat temu utworzono Szare Szeregi

Harcerze z Szarych Szeregów. Związek Harcerstwa Polskiego
Harcerze z Szarych Szeregów. Związek Harcerstwa Polskiego
85 lat temu, 27 września 1939 roku, w Warszawie utworzono Szare Szeregi - Związek Harcerstwa Polskiego działający w konspiracji. Pod tą nazwą ZHP funkcjonował w podziemiu niemal do końca II wojny światowej. Szare Szeregi były najliczniejszą młodzieżową organizacją konspiracyjną, która w połowie 1944 roku zrzeszała ponad 15 tysięcy osób, w tym około 7 tysięcy harcerek. Poza stolicą organizacja działała między innymi w Radomiu, Gdyni, Krakowie i na Śląsku. Współpracowała z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej.
Struktura organizacji dzieliła się na trzy grupy wiekowe: najmłodsi byli Zawiszacy - w wieku od 12 do 15 lat, starsi chłopcy - od 15 do 17 lat - należeli do Szkół Bojowych, zaś młodzi powyżej 18. roku życia tworzyli Grupy Szturmowe.

Zawiszacy byli przygotowywani do pełnienia służby łącznościowej, przekazywali między innymi osobom cywilnym informacje o bliskich. Do zadań starszych harcerzy ze Szkół Bojowych należał głównie mały sabotaż, czyli działania mające wzmocnić psychicznie Polaków, między innymi: ściąganie hitlerowskich flag, malowanie na murach napisów ośmieszających Niemców, rysowanie znaku Polski Walczącej.

Tylko najstarsi członkowie Szarych Szeregów z Grup Szturmowych byli dopuszczeni do walki z bronią w ręku. W 1943 roku wyodrębniono z nich batalion "Zośka", który został tak nazwany na cześć Tadeusza Zawadzkiego - dowódcy warszawskich Grup Szturmowych, poległego w sierpniu 1943 roku, podczas ataku na niemiecką strażnicę w Sieczychach koło Wyszkowa.

Grupy Szturmowe Szarych Szeregów oraz wyłonione z nich bataliony należały do najbardziej zasłużonych jednostek Armii Krajowej. Miały na koncie liczne akcje bojowe i dywersyjne, wśród nich: akcję pod Arsenałem, w której z rąk gestapo zostali odbici polscy więźniowie, w tym Jan Bytnar "Rudy", akcję odbicia więźniów z transportu do Auschwitz pod Celestynowem i akcję Taśma, kiedy w Sieczychach zlikwidowano strażnice graniczne. W czasie Powstania Warszawskiego harcerze z Szarych Szeregów walczyli na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Straty niektórych oddziałów sięgnęły 80 procent ludzi. Członków Szarych Szeregów obowiązywały zasady zawarte w przedwojennym Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. W związku z nietypową sytuacją, w jakiej przyszło działać młodym ludziom, do roty przyrzeczenia dodano następujące słowa: "Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".
Szare Szeregi zostały rozwiązane 17 stycznia 1945 roku.

(więcej)

Pierwszym naczelnikiem Szarych Szeregów został Florian Marciniak, pseudonim "Nowak". Funkcję sprawował do momentu aresztowania przez gestapo 6 maja 1943 roku. Jego następcą był Stanisław Broniewski "Orsza", pełniący obowiązki do 3 października 1944 roku. Ostatni naczelnik Szarych Szeregów - Leon Marszałek - 17 stycznia 1945 roku wydał rozkaz o rozwiązaniu organizacji.

Schemat organizacyjny Szarych Szeregów wyglądał tak samo, jak przed wojną, jednak poszczególne jednostki przyjęły nazwy konspiracyjne. Chorągwie to były "ule", hufce - "roje", drużyny - "rodziny", a zastępy to "pszczoły".

W obliczu nowych zadań władze konspiracyjnego harcerstwa postanowiły, że podstawowym i głównym celem będzie wychowanie poprzez walkę. "Celem harcerstwa nie była ilość namalowanych na murze kotwic czy zabitych Niemców. Walka o dusze, praca wychowawcza, budowanie człowieka i ludzi - to było sedno sprawy i istotna przyczyna tego, czym stało się harcerstwo w życiu polskim przez lata wojny" - mówił Stanisław Broniewski "Orsza".

Szare Szeregi realizowały program "Dziś - Jutro - Pojutrze". "Dziś" oznaczało okres konspiracji i przygotowanie do powstania, "Jutro" - otwartą walkę zbrojną z okupantem i powstanie, "Pojutrze" - pracę w wolnej Polsce. Organizacja harcerzy prowadziła też akcję "M", usiłując oddziaływać na młodzież niezorganizowaną. Wydawała wiele pism, w tym: "Źródło", "Dęby", "Drogowskaz", "Pismo Młodych", "Brzask", a także liczne broszury i książki. Wyszkoliła około 300 instruktorów.

Po zakończeniu wojny część harcerzy z Szarych Szeregów próbowała ponownie wdrożyć się do pracy, jednak nie było to możliwe w komunistycznej Polsce. W wigilię 1948 roku bezpieka aresztowała Jana Rodowicza "Anodę", bohatera akcji pod Arsenałem, który walczył w batalionie "Zośka". Po nim byli kolejni. Łącznie w latach 1948-1950 aresztowano 32 "zośkowców". Wielu członków batalionu poddano brutalnemu śledztwu. Zdarzało się, że celę dzielili z oprawcami niemieckimi. Oskarżani byli o działalność konspiracyjną, zmierzającą do obalenia ustroju komunistycznego. Zapadło wiele wyroków śmierci lub długoletniego więzienia. Ci, którzy nie zginęli z rąk bezpieki, często schorowani, opuszczali mury więzień po październikowej odwilży w 1956 roku. "Anoda" zginął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach w czasie brutalnego śledztwa. Według UB,wyskoczył z czwartego piętra budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, ale wiele przemawia za tym, że został zamordowany

Zobacz także

2024-12-03, godz. 10:11 Ambasador Bodnar: rozwiązanie problemów polsko-ukraińskich wymaga uwzględnienia interesów obu państw Nowy ambasador Ukrainy w Polsce Wasyl Bodnar powiedział w poniedziałek, że do rozwiązania problemów polsko-ukraińskich konieczna jest stanowczość i uwzględnienie… » więcej 2024-12-03, godz. 08:39 Wzruszająca opowieść o patriotyzmie w dokumencie opolskiej fundacji Przy pełnej sali odbyła się opolska kinowa premiera dokumentu Grzegorza Kubaszki "Z pacynką i w pasiaku". Fundacja Filmowa Polscy Wychodźcy realizowała zdjęcia… » więcej 2024-12-02, godz. 14:35 Nagroda Historyczna m.st. Warszawy za książkę o akcji "Wisła" Prof. Grzegorz Motyka otrzymał w niedzielę Nagrodę Historyczną m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego. Jury przyznało ją mu za książkę „Akcja »Wisła«… » więcej 2024-11-18, godz. 10:54 Muzeum Auschwitz: ukazały się wspomnienia byłego więźnia Jana Kupca Wspomnienia Jana Kupca, które przybliżają losy jego i pięciorga braci, żołnierzy ruchu oporu z Podhala aresztowanych przez Niemców i osadzonych w Auschwitz… » więcej 2024-11-17, godz. 10:48 Rosja: Zamknięto Muzeum Historii GUŁagu, powołując się na przepisy przeciwpożarowe Państwowi inspektorzy zdecydowali o czasowym zamknięciu moskiewskiego Muzeum Historii GUŁagu, twierdząc, że nie przestrzega ono przepisów przeciwpożarowych… » więcej 2024-11-16, godz. 11:32 Prof. Żaryn w sądzie: SB prowadząc akcję wobec ks. Popiełuszki czuła się bezkarnie Prowokacja na Chłodnej była dziełem SB, której funkcjonariusze mieli poczucie bezkarności - podkreślił historyk prof. Jan Żaryn, który w piątek zeznawał… » więcej 2024-11-16, godz. 10:44 Gdańsk: Pamiątka po rodzinie Ulmów trafiła do MIIWŚ Książka z odręcznym podpisem Józefa Ulmy trafiła do Muzeum II Wojny Światowej. Wcześniej pamiątka po rodzinie zamordowanej przez Niemców za ukrywanie… » więcej 2024-11-15, godz. 16:34 Wałęsa dostał owację już po dwóch słowach. 35 lat od historycznej mowy w Kongresie USA 15 listopada 1989 r. Lech Wałęsa wygłosił mowę w amerykańskim Kongresie. Owację na stojąco dostał już po pierwszych dwóch słowach "My, naród”. Zaczerpnął… » więcej 2024-11-14, godz. 08:53 Można już zwiedzać dawne mieszkanie Józefa Piłsudskiego w Łodzi Można już zwiedzać dawne mieszkanie Józefa Piłsudskiego i jego żony Marii w Łodzi. W zrekonstruowanym lokalu, w którym marszałek i jego żona prowadzili… » więcej 2024-11-13, godz. 19:40 120 lat temu padły strzały na pl. Grzybowskim w Warszawie, był to początek rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim My, jako PPS, uznajemy, że demonstracja z 13 listopada 1904 r. była początkiem rewolucji 1905 r. – powiedział PAP dr Andrzej Ziemski, przewodniczący Komisji… » więcej
12345
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »