"Wysłuchanie publiczne jest ważnym elementem procesu tworzenia prawa. Przy tak fundamentalnej ustawach, jak te o Trybunale Konstytucyjnym, wysłuchanie opinii obywateli jest niezbędne" - powiedziała PAP przewodnicząca sejmowej komisji sprawiedliwości Kamila Gasiuk-Pihowicz (KO).

Jak oceniła, "podniesienie Trybunału z gruzów, w które obrócił go PiS ma przywrócić zaufanie do tej instytucji". "Dlatego obywatele muszą być podmiotem kształtowania prawa przywracającego w Polsce niezależny, bezstronny i działający zgodnie z ustawą zasadniczą Trybunał Konstytucyjny" - dodała Gasiuk-Pihowicz, uzasadniając potrzebę przeprowadzenia takiego wysłuchania.

Projekty reformujące Trybunał Konstytucyjny wpłynęły do Izby na początku marca br.; podpisali się pod nimi posłowie koalicji rządowej. Pierwsze czytanie projektów odbyło się 24 kwietnia br. Jeden to projekt nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, drugi zawiera przepisy wprowadzające do tej ustawy. Razem z przyjętą już uchwałą Sejmu i propozycją zmiany konstytucji stanowią pakiet - prezentowanej jeszcze na początku marca br. przez szefa MS Adama Bodnara i polityków rządzącej koalicji - kompleksowej reformy TK.

Jak wynika ze strony Sejmu do udziału w wysłuchaniu zgłosiły się 33 osoby, reprezentujące kilkanaście podmiotów. Wśród nich są m.in. przedstawiciele stowarzyszeń sędziowskich, samorządów prawniczych oraz organizacji pozarządowych, a także naukowcy.

Wśród uczestników wysłuchania na przykład Stowarzyszenie Sędziów Themis będą reprezentowali sędziowie Irena Kamińska i Waldemar Żurek, a Ogólnopolskie Zrzeszenie Sędziów "Sędziowie RP" Zygmunt Drożdżejko. Z kolei w imieniu Stowarzyszenia Prawnicy dla Polski w wysłuchaniu weźmie udział były wiceminister sprawiedliwości Łukasz Piebiak.

Swoich przedstawicieli wydelegowały także m.in. Helsińśka Fundacja Praw Człowieka, Akcja Demokracja, Klub Jagielloński, Fundacja Służba Niepodległej oraz Fundacja im. Stefana Batorego, którą reprezentował będzie m.in. Marcin Matczak. Do udziału w wysłuchaniu zgłosili się także byli prezesi TK - Jerzy Stępień i Andrzej Zoll.

Zgodnie z Regulaminem Sejmu RP wysłuchanie publiczne odbywa się przed rozpoczęciem szczegółowego rozpatrywania projektu. "Wysłuchanie publiczne odbywa się tylko na jednym posiedzeniu komisji. (...) Przewodniczący komisji ustala kolejność oraz czas wystąpień podmiotów, które biorą udział w wysłuchaniu publicznym" - stanowi regulamin. Precyzuje on, że podczas wysłuchania każdy z podmiotów może wystąpić tylko raz.

W pierwszym czytaniu o odrzucenie obu projektów wnioskowały kluby PiS i Konfederacji. Krzysztof Szczucki (PiS) oceniał, że projekty "są wyrokiem wydanym na tę instytucję". Izba nie poparła wniosku o odrzucenie, a komisja sejmowa poparła wniosek Gasiuk-Pihowicz dotyczący wysłuchania publicznego.

W projekcie zawierającym przepisy wprowadzające planowaną reformę określono, że zmiany ustawowe miałyby wejść w życie już po upływie 30 dni od ogłoszenia ustaw. Moc utraciłyby obecne trzy ustawy odnoszące się do funkcjonowania Trybunału - o statusie sędziów TK, o organizacji i trybie postępowania przed TK oraz przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed TK.

Jednocześnie uznano, że wydane w ostatnich latach wyroki TK w składzie z udziałem "osób nieuprawnionych do orzekania" - jak zapisano - "są nieważne i nie wywierają skutków". W uzasadnieniu sprecyzowano, że chodzi o trzy osoby (oraz ich następców) wybrane jeszcze w 2015 r. "w miejsce prawidłowo wybranych uprzednio trzech sędziów".

Dlatego, jak m.in. zapisano, wszelkie czynności procesowe dokonane w postępowaniach przed TK z udziałem tych "nieuprawnionych osób" wymagają powtórzenia. "W terminie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy Trybunał sporządza i podaje do wiadomości publicznej listę wyroków i postanowień nieważnych (...). Lista podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski" - czytamy w projekcie przepisów wprowadzających. Od tych zasad w projekcie przewidziano też pewne wyjątki.

W odniesieniu do obecnych sędziów TK przewidziano, że w ciągu miesiąca od wejścia nowych przepisów w życie mogliby oni złożyć oświadczenia, że przechodzą w stan spoczynku. "Możliwość przejścia w stan spoczynku (...) nie dotyczy osoby nieuprawnionej do orzekania" - głosi projekt.

Obowiązki prezesa TK przejąłby sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim, zaś w ciągu trzech miesięcy Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK miałoby przedstawić prezydentowi kandydatów na prezesa.

Według projektu ustawy o TK zwiększyłyby się kompetencje Zgromadzenie Ogólnego Sędziów TK. Poszerzony miałby też zostać krąg podmiotów mogących zgłaszać kandydatów na sędziów TK. Trybunał - według projektu - podobnie jak obecnie mógłby orzekać w pełnym składzie, a także w składach pięciu i trzech sędziów. Jednak pełen skład TK, zgodnie z propozycją, mogłoby już stanowić 9 sędziów, a nie 11 - jak obecnie. Istotną zmianą byłoby też rozszerzenie zakresu rozpoznawania skarg konstytucyjnych.

RPO Marcin Wiącek w opinii ws. reformy TK oceniał w kwietniu, że nieprawidłowe ukształtowanie składu Trybunału nie prowadzi automatycznie do uznawania jego aktów za nieważne. Jego zdaniem unieważnienie przez aktualną większość polityczną części wyroków byłoby "niebezpiecznym precedensem". (PAP)

autor: Marcin Jabłoński

mja/ mrr/