Z najnowszego badania specjalistów amerykańskich opublikowanego przez „Nature Medicine” (10.1038/s41591-024-03201-5) wynika, że nowa szczepionka przeciwko półpaścowi o nazwie Shingrix jest średnio o 17 proc. bardziej skuteczna w zapobieganiu demencji, aniżeli ta wcześniej stosowana (o nazwie Zostavax). Ten nowy preparat na świecie jest stosowany od 2017 r., a w naszym kraju - od marca 2023 r.

Do takiego wniosku skłania analiza danych dotyczących ponad 200 tys. osób średnio w wieku 71 lat, które w USA otrzymały jedną z tych dwóch szczepionek (ponad 100 tys. w każdej grupie). Jak informuje główny autor badania, dr Maxime Taquet z University of Oxford, do badania wybrano tylko tych pacjentów, których zaszczepiono jednym z tych preparatów. Pod uwagę wzięto okres sześciu lat: od listopada 2017 r. do końca 2023 r.

Wyliczono, że wystąpienie demencji dzięki nowej szczepionce było opóźnione średnio o 168 dni w porównaniu do starszego preparatu. Można zatem podejrzewać, że ten efekt jest jeszcze większy w porównaniu do tych osób, które się nie zaszczepiły przeciwko półpaścowi, ale takich badań nie prowadzono.

Na podstawie tych analiz o mniejszym ryzyku demencji można mówić w okresie co najmniej sześciu lat, bo taki na razie czas wzięto pod uwagę. Jednak autorzy badania podejrzewają, że może być on dłuższy. Ustalono też, że u kobiet ryzyko demencji po zaszczepieniu przeciwko półpaścowi może być mniejsze w porównaniu do mężczyzn.

Obie analizowane szczepionki opracowano w innej technologii. Zostavax jest tzw. żywą szczepionką zawierającą atenuowany (unieszkodliwiony) szczep wirusa ospy wietrznej VZV (Varicella zoster), wywołujący półpaśca. Taki szczep nie jest zdolny do wywołania choroby. Drugi preparat Shingrix to szczepionka rekombinowana, zawierająca podjednostkę glikoproteiny E tego wirusa. Obie szczepionki są bezpieczne i skuteczne, co potwierdzono w badaniach. Przy czym z obserwacji klinicznych wynika, że nowy preparat jest bardziej skuteczny i może go bezpiecznie podawać osobom z niedoborami odporności.

Dr Maxime Taquet zastrzega, iż z badań tych nie wynika jednoznacznie, że to nowa szczepionka przeciwko półpaścowi zmniejsza ryzyko demencji. W analizach tych nie uwzględniono, jaki był styl życia oraz ogólny stan zdrowia osób włączonych do tych badań, przede wszytkim - jaka była ich dieta i aktywność fizyczna, oraz czy na przykład mieli nadciśnienie tętnicze krwi. To ważne, gdyż z niektórych obserwacji wynika, że ryzyko demencji zmniejszają te same czynniki, które wpływają na choroby sercowo-naczyniowe.

Jest jednak wiele przesłanek wskazujących na to, że mniejsze ryzyko demencji można wiązać również z zaszczepieniem się przeciwko półpaścowi. Zwraca na to uwagę Richard Latte z University od Edinburgh. W wypowiedzi dla "New Scientist" przypomina, że również inne szczepionki mogą zmniejszać ryzyka demencji, co wykazały wcześniejsze badania.

Jedną z nich jest szczepionka BCG przeciwko gruźlicy. Preparat ten może być stosowany w leczeniu raka pęcherza moczowego, ale przy okazji wykazano też, że o 45 proc. zmniejsza ryzyko demencji. 24 sierpnia 2023 r. na łamach "Frontiers in Aging Neuroscience" przekonywali tym specjaliści chińscy z Shandong, prezentując mataanalizę z badań na ten temat (10.3389/fnagi/2023.1243588).

Nie wiadomo jednak, w jaki sposób szczepienie zmniejsza ryzyko demencji. Czy dlatego, że chroni przed powodującym go wirusem, czy raczej z tego powodu, że w szczepionce jest substancja wykazująca takie działanie.

Półpasiec to choroba zakaźna, doprowadza do niej reaktywacja utajonego zakażenia wirusem ospy wietrznej. Niemal każda osoba w naszym kraju zetknęła się z tym patogenem (99 proc. populacji), najczęściej w dzieciństwie lub młodości. Część zakażonych ma objawy choroby, u innych nie występują poważniejsze dolegliwości.

Wirus ten może pozostać w organizmie zaatakowanej osoby w utajeniu, zwykle drzemie przez wiele lat w zwojach nerwu trójdzielnego lub nerwów zwojowych. Z czasem ulega reaktywacji u 10-20 proc. osób i wtedy rozwija się półpasiec. Ryzyko tej reaktywacji rośnie u ludzi z osłabioną odpornością i narażonych na silne stresy, a także z chorobą nowotworową oraz u seniorów.

Nowa szczepionka przeciwko półpaścowi przeznaczona jest dla osób powyżej 50. roku życia lub młodszych (powyżej 18 lat) z grup ryzyka, do których zaliczono pacjentów z chorobą nowotworową, po przeszczepach oraz po zakażeniu HIV. (PAP)

Zbigniew Wojtasiński

zbw/ zan/