O zawartej 452 lata temu przez posłów Polski i Litwy Unii Lubelskiej mówimy, że była to tzw. unia realna czyli połączenie dwóch państw w jedno. W odróżnieniu od poprzednich unii, które były uniami personalnymi zawieranymi na czas władania Polską i Litwą wspólnych władców.

Trzeba przyznać, że zawarcie Unii Lubelskiej było dowodem bardzo dojrzałego myślenia o politycznej przyszłości państwa. Takich dowodów myślenia o przyszłości dziś trudno szukać, gdy kolejne rządy zaledwie administrują państwem załatwiając bieżące sprawy i problemy.

Wtedy – w połowie XVI wieku szlachta i magnateria obu tworzących unię narodów troskała się o to co będzie dale ze wspólną przyszłością państwa polsko-litewskiego, gdy zabraknie scalającej je dynastii Jagiellonów. A obawy te były bardzo realne wobec wyjątkowo nieudanego życia osobistego niestarego jeszcze przecież wówczas króla Zygmunta Augusta.

Urodzony 1 sierpnia 1520 roku Zygmunt II August Zygmunt II August był jedynym synem Zygmunta Starego i pochodzącej z możnego w Italii książęcego rodu Sforzów królowej Bony. W efekcie szczególnej troski i starań jego matki o sukcesję formalnie przecież elekcyjnego tronu dla syna, Zygmunt August już jako dziewięciolatek wprowadzony został na tron Wielkiego Księcia Litwy i zamieszkał w oddaleniu od rodziców – w swojej stolicy Wilnie.

Zapobiegliwość Bony doprowadziła do tego, że już w rok później odbył się sejm elekcyjny, który wybrał dziesięcioletniego Zygmunta Augusta następcą na królewskim tronie ojca. Jego koronacja na króla Polski odbyła się 20 lutego 1530 roku w wawelskiej katedrze. Był to jedyny w naszej historii przypadek koronacji vivente rege czyli przeprowadzonej za życia poprzedniego króla.

Trzeba przyznać, że w XVI wieku siła autorytetu królewskiego była jeszcze spora, skoro udało się taki zamiar uwieńczyć sukcesem. W półtora wieku później projekt koronacji vivente rege próbowała wprowadzić do polskiego obyczaju żona króla Jana Kazimierza Ludwika Maria Gonzaga i wtedy szlachta zareagowała buntem – wybuchł słynny rokosz Lubomirskiego, który zmusił parę królewską do wycofania się z projektu reformy ustroju królestwa.

Koronacja za życia poprzedniego władcy byłaby obciążona decydującym wpływem aktualnego króla, co ograniczałoby pole manewru szlachcie, która uważała się za najważniejszy stan w królestwie. Zresztą nie bez podstaw mówi się o rzeczpospolitej szlacheckiej.

Wróćmy jednak do Zygmunta Augusta, którego seria niefortunnych małżeństw mimo braku telewizji i tabloidów stała się sprawą obserwowaną i wywołującą niemałą troskę szlachty obojga narodów.

W roku 1543 23-letni Zygmunt August poślubił córkę cesarza Ferdynanda I Habsburga księżniczkę Elżbietę zwaną Austriaczką. Młoda para zamieszkała w Wilnie, ale pożycie nie układało się dobrze z powodu epilepsji, która męczyła młodą królową, a młodego króla odstręczała od małżonki. Małżeństwo to nie trwało długo, bo Elżbieta zmarła już w dwa lata po ślubie w roku 1545.

Dwa lata później doszło do jednego z największych skandali w historii królestwa polskiego – Spędzający swoje smutne dni w odległym od królewskiego dworu Wilnie Zygmunt August zakochał się córce w kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła Barbarze Radziwiłłównie. Okazało się, że w roku 1547 wziął z nią potajemnie ślub, co oburzyło szlachtę obojga narodów, która uważała, że jest to niesprawiedliwe wywyższenie rodu Radziwiłłów.

Szlachta, a zwłaszcza magnaci chcieli widzieć na tronie królową pochodzącą z panującego rodu, a nie spośród równych sobie. W dodatku Barbara była uważana za już niemłodą, była bowiem równolatką młodego króla – w chwili ich ślubu miała 27 lat i była już wdową starszym od niej o 15 lat wojewodzie nowogródzkim Stanisławie Gasztołdzie. Stanowczo nie była to sfera, w której powinien szukać małżonki potomek Jagiellonów i Sforzów.

Jednak serce nie sługa, Zygmunt nie chciał oddalić małżonki i doprowadził do jej koronacji. Małżeństwo to jednak także nie trwało długo, bo bulwersująca naród królowa zmarła w roku 1551 prawdopodobnie na raka szyjki macicy.

W dwa lata później Zygmunt August ożenił się po raz trzeci. Tym razem kierował się troską o przedłużenie dynastii i za namową matki wybrał siostrę swojej pierwszej żony cesarzównę Katarzynę. Małżeństwo to mimo usilnych starań, podobnie jak poprzednie nie dało Zygmuntowi syna. Wkrótce doszło do praktycznego rozpadu związku, Katarzyna wróciła do Wiednia. Pozostając jednak w formalnym małżeństwie z Zygmuntem blokowała drogę do kolejnych ożenków. Dynastia więc stanęła w obliczu zagrożenia wyginięciem.

W tej sytuacji szlachta obu narodów widząc w dotychczasowym związku Polski i Litwy przede wszystkim korzyści postanowiła zawrzeć unię realną, aby związek obu państw przetrwał bez względu na to kto zostanie władcą.

Akt unii lubelskiej podpisano 1 lipca 1569 roku, 4 lipca zatwierdził go podpisem król Zygmunt II August. Jej postanowienia weszły w życie już wkrótce, bo król zmarł niemal dokładnie trzy lata później - 7 lipca 1572 roku.