Szczyty NATO to organizowane - z pewnymi wyjątkami - co roku spotkania przywódców państw sojuszniczych, na których ustalane są kluczowe dla kształtu Sojuszu decyzje. Tegoroczny szczyt w Waszyngtonie, który odbędzie się w najbliższym tygodniu (9-11 lipca), ma wymiar symboliczny, gdyż wypada w 75. rocznicę powstania NATO, pierwotnie liczącego 12 członków.

Obecnie NATO, po dołączeniu w ostatnich dwóch latach dotychczas neutralnych Szwecji i Finlandii, liczy 32 państwa.

Państwa członkowskie Sojuszu położone w środkowo-wschodniej części Europy i najbardziej dotknięte rosyjską agresywną polityką określane są mianem "wschodniej flanki NATO". Należy do nich m.in. Polska, i kraje bałtyckie, jak również kraje położone bardziej na południu - w tym Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia i Bułgaria.

Na szczytach w ostatnich latach podjęto szereg decyzji związanych z adaptacją Sojuszu do nowych zagrożeń - w tym zwłaszcza agresywnej polityki Rosji, która w pełni zamanifestowała się w 2014 roku aneksją Krymu oraz powstaniem separatystycznych quasi-republik na wschodzie Ukrainy.

Decyzje będące reakcją na agresywną politykę Rosji podjęto na szczycie w Newport w Wielkiej Brytanii (znanym również jako szczyt w Walii) we wrześniu 2014 roku - po wydarzeniach Rewolucji Godności na Ukrainie, początku wojny w Donbasie i aneksji Krymu. Sojusznicy wskazali wtedy agresywną politykę Rosji jako wyzwanie dla bezpieczeństwa NATO. Przyjęto wtedy deklarację o wzmocnieniu Sił Odpowiedzi NATO, w ramach których miała powstać tzw. Szpica - siły bardzo szybkiego reagowania zdolne do reakcji w danym obszarze Sojuszu w ciągu kilku dni.

Po szczycie w Newport w listopadzie 2015 roku w Bukareszcie odbyło się spotkanie liderów państw tworzących wschodnią flankę NATO, co dało początek działającemu w ramach NATO formatowi Bukaresztańskiej Dziewiątki.

Dla obecności wojsk Sojuszu na wschodniej flance kluczowe znaczenie miał szczyt NATO, który odbył się w lipcu 2016 roku w Warszawie. Jednym z najważniejszych postanowień szczytu było utworzenie czterech batalionowych grup bojowych NATO w ramach inicjatywy Wzmocnionej Wysuniętej Obecności NATO (NATO Enhanced Forward Presence - eFP).

Cztery batalionowe grupy bojowe (liczące od ok. 1000 do ok. 2000 żołnierzy) zostały rozlokowane w 2017 r. w Polsce (w Orzyszu w woj. warmińsko-mazurskim), na Litwie, Łotwie i w Estonii. Każda z tych grup kierowana jest przez państwo ramowe - w Polsce to Stany Zjednoczone, na Litwie - Niemcy, na Łotwie - Kanada, a w Estonii - Wielka Brytania.

Po pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę wiosną 2022 roku utworzono kolejne batalionowe grupy bojowe w ramach eFP - na Słowacji (państwem ramowym zostały Czechy), na Węgrzech (państwem ramowym zostały same Węgry, ale w skład grupy wchodzą też żołnierze z innych państw), w Rumunii (państwem ramowym została Francja) oraz Bułgaria (państwem ramowym zostały Włochy). Podkreślić należy, że w Rumunii i Bułgarii siły NATO funkcjonowały już wcześniej, od 2017 roku, w ramach inicjatywy Dostosowanej Wysuniętej Obecności (NATO Tailored Forward Presence - tFP).

Każda z grup bojowych składa się z oddziałów delegowanych przez kilka różnych państw sojuszniczych. Przykładowo w grupie bojowej rozmieszczonej w Polsce poza żołnierzami amerykańskimi służą także brytyjscy, rumuńscy oraz chorwaccy. Polscy żołnierze natomiast obecni są w grupie bojowej NATO na Łotwie - razem m.in. z Kanadyjczykami, Włochami, Czechami czy Słoweńcami.

Szczyt NATO w Warszawie w 2016 roku zaowocował także innymi dotyczącymi wschodniej flanki - w tym w szczególności Polski - decyzjami. Wskazać tu należy na decyzję o rozmieszczeniu amerykańskiej brygady pancernej na wschodniej flance Sojuszu; dowództwo oraz większość komponentów jednostki znalazło się w Polsce.

Rok po szczycie w Warszawie, w 2017 roku, odbył się szczyt NATO w Brukseli, na którym liderzy państw sojuszniczych zdecydowali o zwiększeniu Sił Odpowiedzi do 40 tys. żołnierzy - wcześniej było to kilkanaście tysięcy. Rozmieszczenie części tych sił na wschodniej flance NATO zadeklarował sekretarz generalny Sojuszu Jens Stoltenberg na wirtualnym szczycie zwołanym dzień po rosyjskiej inwazji na Ukrainę 25 lutego 2022.

Kolejny, nadzwyczajny szczy NATO odbył się 24 marca 2022 roku w Brukseli, miesiąc po rosyjskiej agresji na Ukrainę. Przywódcy uznali wtedy rosyjską agresję za najpoważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa w regionie północnoatlantyckim. Wtedy też zapowiedziano stworzenie wymienionych już wyżej grup bojowych w Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech i Słowacji.

W czerwcu tego samego roku odbył się jeszcze następny szczyt Sojuszu w Madrycie. Na tym spotkaniu uznano, że Federacja Rosyjska jest najważniejszym, bezpośrednim zagrożeniem dla Sojuszu. Liderzy przyjęli nową koncepcję strategiczną, której zadaniem było przystosowanie Sojuszu do zagrożeń związanych z Rosją.

Sojusznicy zobowiązali się do też rozmieszczenia na wschodniej flance dodatkowych sił, które w razie potrzeby zostaną powiększone z istniejących batalionowych grup bojowych do jednostek wielkości brygady. Zapowiedziano też dążenie do dalszego zwiększania sił szybkiego reagowania NATO do 300 tys. żołnierzy.

Ostatni przed tegorocznym szczyt odbył się w 2023 roku w Wilnie. Po szczycie eksperci w dziedzinie bezpieczeństwa zgadzali się, że jego największym osiągnięciem było przygotowanie i zatwierdzenie szczegółowych regionalnych planów obronnych na wypadek ataku na jednego z sojuszników. Wyszczególniono trzy plany regionalne - dla północy i południa Europy oraz dla wschodniej flanki, szczegółowo opisujące reakcje Sojuszu na możliwy atak. Były to pierwsze plany obronne przyjęte przez NATO od czasów zimnej wojny.

Ważnym tematem wileńskiego szczytu było przyszłe członkostwo Ukrainy w Sojuszu. Sojusznicy potwierdzili decyzję ze szczytu w Bukareszcie w 2008 r., że Ukraina zostanie członkiem NATO. Uznali też, że droga Ukrainy do NATO nie wymaga standardowego w procesie akcesji Planu Działań na rzecz Członkostwa (Membership Action Plan - MAP).

Przyszłość Ukrainy w NATO ma być również tematem tegorocznego szczytu w Waszyngtonie, który odbędzie się w przyszłym tygodniu. Według słów prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego po szczycie nie należy się spodziewać formalnego zaproszenia Ukrainy do NATO, czyli kolejnego korku w procesie akcesji. Szef NATO wyraził z kolei nadzieję, że Ukraina dołączy do Sojuszu w ciągu najbliższej dekady.

W planach jest jednak przyjęcie kolejnego pakietu wsparcia dla broniącej się przed Rosją Ukrainy, a także działania na rzecz przejęcia przez Sojusz koordynacji międzynarodowej pomocy dla Ukraińców.

Dyskusje dotyczyć mają także m.in. wzmacniania obrony powietrznej Sojuszu czy rozbudowy potrzebnej infrastruktury, jak np. - na co wskazywał w ostatnich dniach prezydent Andrzej Duda - dociągnięcie do państw wschodniej flanki strategicznych rurociągów, które w razie kryzysu mogłyby dostarczać z zachodu na wschód kontynentu potrzebne paliwa.(PAP)

autor: Mikołaj Małecki

mml/ amac/