W czwartek przedstawiono wyniki dla wszystkich krajów, które uczestniczyły w tym badaniu.

Na potrzeby badania umiejętności finansowe (financial literacy) definiowane są jako: "wiedza i rozumienie pojęć finansowych oraz ryzyk, a także umiejętności i postawy niezbędne do stosowania tej wiedzy w celu podejmowania skutecznych decyzji w różnych kontekstach finansowych, poprawy dobrobytu finansowego jednostek i społeczeństwa oraz umożliwienia udziału w życiu gospodarczym". W badaniu w zadaniach rozwiązywanych przez uczniów położono nacisk na ich zdolność do wykorzystania swoich kompetencji w rzeczywistych sytuacjach życiowych związanych z problemami i decyzjami finansowymi.

Badanie zrealizowano w marcu i kwietniu 2022 r. Udział wzięło w nim 20 krajów i regionów, łącznie prawie 98 tys. uczniów.

Średni wynik polskich uczniów w zakresie umiejętności finansowych wyniósł 506 punktów, przy średniej dla OECD wynoszącej 498 punktów. Najwyższe średnie wyniki (527 punktów) uzyskali uczniowie z Belgii. Lepsze od uczniów z Polski uzyskali też uczniowie z Danii (521 punktów), Kanady (519) i Holandii (517). Średni wynik polskich 15-latków - według badaczy - nie różni się statycznie od wyników uczniów z Czech (507 punktów), Austrii (506) i Stanów Zjednoczonych (505).

Spośród krajów europejskich statystycznie niższy wynik od polskich piętnastolatków uzyskali uczniowie z Portugalii, Węgier, Norwegii, Hiszpanii, Włoch i Bułgarii.

Średnio w krajach OECD chłopcy osiągnęli wynik wyższy o 5 punktów od dziewcząt. W Polsce średnie wyniki pomiaru umiejętności finansowych chłopców i dziewcząt nie różnią się (średni wynik jest taki sam w obu grupach i wynosi 506 punktów).

Średni wynik polskich uczniów w tej edycji badania jest niższy niż w poprzedniej (zrealizowanej w 2018 r.). Wówczas średni wynik naszych 15-latków wynosił 520 punktów.

W badaniu umiejętności finansowych wyodrębniono 5 poziomów umiejętności - od najniższego 1 do najwyższego 5. Wynik na poziomie poniżej 1 uzyskało 4 proc. uczniów, na poziomie 1 - 11 proc., na poziomie 2 - 21 proc., na poziomie 3 - 30 proc., na poziomie 4 - 25 proc., na poziomie 5 - 10 proc.

Jak zauważyła Olga Wasilewska z Instytutu Badań Edukacyjnych, o ile w przypadku uczniów o niskich umiejętnościach Polska znajduje się wśród krajów o najniższych odsetkach, o tyle w przypadku uczniów o wysokich umiejętnościach znalazła się bliżej średniej OECD i środka stawki.

Badanie umiejętności finansowych pokazało duże różnice w wynikach uczniów uczęszczających do różnych typów szkół. Różnice można zaobserwować zarówno w zakresie średnich wyników, jak i poziomów umiejętności osiąganych przez uczniów.

W liceach ogólnokształcących wyniki na najwyższym poziomie 5 uzyskało 15 proc. uczniów, na poziomie 4 - 33 proc., na poziomie 3 - 32 proc., na poziomie 2 - 15 proc., i na poziomie 1 - 5 proc. W technikach wynik na poziomie 5 uzyskało 7 proc. uczniów, na poziomie 4 – 21 proc., na poziomie 3 - 32 proc., na poziomie 2 - 24 proc., na poziomie 1 - 12 proc., poniżej poziomu 1 - 3 proc. Najsłabsze wyniki uzyskali uczniowie szkół branżowych I stopnia, gdzie wynik na poziomie 4 uzyskało 4 proc. uczniów, na poziomie 3 - 17 proc., na poziomie 2 - 32 proc., na poziomie 1 - 30 proc. i na poziomie poniżej 1 - 16 proc.

Badanie pokazało, że umiejętności finansowe są silnie skorelowane z mierzonymi w badaniu PISA umiejętnościami z zakresu matematyki i rozumienia czytanego tekstu. Uczniowie, którzy osiągają dobre wyniki w dziedzinach badanych w PISA, dobrze radzą sobie z umiejętnościami finansowymi, a uczniowie, którzy mają trudności w tych dziedzinach, wykazują się również słabą znajomością finansów. Podobnie jak badaniu PISA na wynik miał też wpływ status społeczno-ekonomiczny rodziny ucznia. 15-latkowie z rodzin o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym osiągali lepsze wyniki w zakresie umiejętności finansowych. Zależności te widoczne są zarówno w Polsce, jak i we wszystkich innych krajach.

Komentując wyniki badania umiejętności finansowych 15-latków pełnomocnik ministra finansów ds. Strategii Edukacji Finansowej Monika Wojciechowska wskazała na potrzebę kierowania działań na rzecz zwiększenia kompetencji finansowych do rodzin, które są w trudniejszej sytuacji finansowej. "Same działania w szkole nie wystarczą" - zaznaczyła. Jak mówiła różne badania i opracowania wskazują, że działaniami takimi musi być objęta cała rodzina. "Nawet jeżeli młody człowiek nabierze umiejętności w szkole, w domu może spotkać się z niezrozumieniem. Rodzice mogą nawet trochę szydzić z pewnych treści, które przyniesie: +Co my mamy oszczędzać, jak nie mamy czego oszczędzać+" - powiedziała. Dlatego - jak mówiła - w Strategii Edukacji Finansowej grupą docelową są uczeń, nauczyciel i rodzic.

W badaniu umiejętności finansowych, obok rozwiązywania zadań, uczniowie w jego części ankietowej odpowiadali też na pytania dotyczące swoich osobistych doświadczeń finansowych.

Z deklaracji uczniów wynika, że najczęstsze źródła pieniędzy, którymi dysponują piętnastolatkowie w Polsce, to kieszonkowe bez konieczności wykonywania obowiązków domowych (66 proc. uczniów otrzymuje je co najmniej raz w miesiącu), a także prezenty pieniężne od znajomych lub krewnych (co najmniej raz w miesiącu otrzymuje je 46 proc. uczniów). W dalszej kolejności znalazło się kieszonkowe uzależnione od wykonywania obowiązków domowych (40 proc. wskazań co najmniej raz w miesiącu), sprzedaż rzeczy (34 proc.) i praca w czasie wolnym od szkoły, np. praca w wakacje, praca w niepełnym wymiarze godzin (33 proc.). Rzadziej deklarowanym źródłem pieniędzy jest praca w rodzinnej firmie oraz dorywcza praca nieetatowa (np. opieka nad dziećmi, prace ogrodnicze) – ok. 2/3 uczniów nigdy nie uzyskiwało pieniędzy w ten sposób, zaś co najmniej raz w miesiącu jedynie 22 proc. i 23 proc. 15-latków.

Polscy 15-latkowie w zdecydowanej większości deklarowali, że są samodzielni w zarządzaniu swoimi pieniędzmi: 84 proc. uczniów zgodziło się lub zdecydowanie zgodziło się ze stwierdzeniem, że mogą samodzielnie decydować, na co wydają swoje pieniądze, a 23 proc. wskazało, że musi zawsze prosić rodziców o pozwolenie na jakiekolwiek wydatki. 58 proc. uczniów deklarowało, że może samodzielnie wydawać małe kwoty, ale przy większych sumach muszą prosić rodziców lub opiekunów o pozwolenie.

W porównaniu do poprzedniej edycji badania w Polsce wzrósł odsetek 15-latków deklarujących, że mają konto w banku – z 34 proc. w 2018 r. do 67 proc. w 2022 r.

Pomimo znacznego wzrostu odsetek 15-latków, którzy deklarowali posiadanie konta bankowego w Polsce, jest niższy od średniej europejskiej, choć wyższy od średniej dla krajów OCED. W Europie sytuacja jest bardzo zróżnicowana – od krajów skandynawskich z bardzo wysokimi odsetkami (np. Norwegia 93 proc., Dania 93 proc.), poprzez Czechy o odsetku zbliżonym do Polski (69 proc.), po kraje o znacznie niższych od Polski wskaźnikach – jak Bułgaria (50 proc.), Hiszpania (47 proc.), Węgry (41 proc.) czy Włochy (37 proc.).

W porównaniu do poprzedniej edycji badania w Polsce wzrósł też odsetek 15-latków deklarujących, że mają kartę płatniczą – z 26 proc. w 2018 r. do 63 proc. w 2022 r. i aplikację mobilną z dostępem do konta – z 21 proc. w 2018 r. do 62 proc. w 2022 r.

Sytuuje Polskę poniżej średniej europejskiej, lecz powyżej średniej OECD. W Europie najwyższe odsetki występują w Danii, Holandii i Norwegii (90–95 proc. w przypadku karty płatniczej, 80–86 proc. w przypadku aplikacji), a najniższe w krajach południowej Europy – we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii (24–29 proc. w przypadku karty płatniczej, 18–21 proc. w przypadku aplikacji).

92 proc. polskich 15-latków zadeklarowało, że w ostatnich 12 miesiącach kupiło coś przez internet (samodzielnie lub z kimś z rodziny). 79 proc., że w tym czasie dokonali płatności kartą bankomatową. 72 proc. odpowiedziało, że w tym czasie dokonali płatności za pomocą smartfona. 69 proc. podało, że przelało pieniądze innym osobom za pomocą smartfona.

Co czwarty polski 15-latek twierdzi, że codziennie lub prawie codziennie płaci kartą. Płatności za pomocą smartfona są równie popularne. Codziennie lub prawie codziennie korzysta z nich 22 proc. uczniów. Co najmniej raz w miesiącu zakupy przez internet robi 45 proc. uczniów, a 28 proc. co najmniej raz w miesiącu przekazuje pieniądze innym za pomocą smartfona.

PISA (Programme for International Student Assessment – Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) to największe badanie umiejętności uczniów na świecie, realizowane co trzy lata we wszystkich krajach członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD, a także w kilkudziesięciu innych państwach. Pokazuje ono poziom i zróżnicowanie umiejętności 15-latków, które rozwijane są w trakcie edukacji szkolnej i poza szkołą.

W każdej edycji PISA badane są umiejętności z trzech dziedzin: rozumienia czytanego tekstu, rozumowania w matematyce i rozumowania w naukach przyrodniczych. Zawsze jedna z nich jest główna. W badaniu PISA 2022 dziedziną tą było rozumowanie w matematyce. Dodatkowo w każdej edycji PISA badane są także inne dziedziny. W edycji PISA 2022 badane było myślenie kreatywne i umiejętności finansowe. Badanie umiejętności finansowych przeprowadzono po raz czwarty. Polska wzięła udział we wszystkich czterech jego edycjach.

W ostatniej edycji badania Polskę reprezentowało 3,5 uczniów urodzonych w 2006 r. Badani uczyli się głównie w szkołach ponadpodstawowych: liceach ogólnokształcących, technikach oraz branżowych szkołach I stopnia. Niewielki odsetek uczył się w szkołach podstawowych. (PAP)

Autorka: Danuta Starzyńska-Rosiecka

dsr/ agz/