Jak wskazał NSA w uzasadnieniu zapadłego w piątek wyroku, sądy administracyjne w tej sprawie nie znalazły podstawy prawnej decyzji szefa rządu z 16 kwietnia 2020 roku w sprawie zobowiązania Poczty Polskiej do przygotowania tych wyborów.

Sprawę przed sądami administracyjnymi zainicjował ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. Jeszcze w końcu kwietnia 2020 r. zaskarżył do sądu administracyjnego decyzję premiera Morawieckiego z 16 kwietnia 2020 r., polecającą Poczcie Polskiej "realizację działań w zakresie przeciwdziałania Covid-19 polegających na podjęciu i realizacji czynności niezbędnych do przygotowania i przeprowadzenia wyborów powszechnych na Prezydenta RP w 2020 r. w trybie korespondencyjnym".

RPO wskazywał wtedy, że na tej podstawie Poczta wystąpiła do władz samorządowych o przekazanie jej spisów wyborców. Jednak - według Bodnara - zaskarżona decyzja rażąco naruszała prawo i negatywnie wpływała na prawa obywatelskie.

Z taką argumentacją zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który 15 września 2020 r. orzekł, że zaskarżona decyzja jest nieważna. "Przepis przewiduje dwie podstawy stwierdzenia nieważności: gdy rażąco narusza prawo i została wydana bezpodstawnie. W ocenie sądu obie te podstawy w tej sprawie zaistniały" - uznał WSA.

Wyrok był nieprawomocny, przysługiwała od niego skarga kasacyjna do NSA. Takie skargi wnieśli Poczta Polska i ówczesny szef rządu Mateusz Morawiecki. Sprawa na wokandę NSA trafiła po prawie czterech latach.

W piątek NSA po rozpoznaniu tej sprawy oddalił obie skargi kasacyjne. "Należy zwrócić uwagę, że NSA rozpoznał obie skargi kasacyjne w granicach zarzutów. Oznacza to, że NSA nie kontrolował decyzji premiera z 16 kwietnia 2020 roku w takim zakresie, w jakim uczynił to sąd pierwszej instancji" – zastrzegł w uzasadnieniu wyroku NSA sędzia Maciej Kobak.

Jednocześnie sędzia NSA wskazał, że "nie było materialnoprawnej podstawy do wydania decyzji", którą w kwietniu 2020 roku wydał Morawiecki. "Nie było materialnoprawnej podstawy do wydania polecenia Poczcie Polskiej do podjęcia i realizacji czynności zmierzających do przygotowania przeprowadzenia wyborów prezydenckich" – mówił sędzia.

"Takiej podstawy prawnej nie znalazł ani WSA, ani NSA" – dodał sędzia Kobak.

Sędzia NSA zaznaczył, że organy władzy publicznej są zobowiązane do działania na podstawie przepisów prawa i w granicach tych przepisów. "Takie przepisy prawa nie zostały powołane w tej decyzji i na dzień jej wydania nie obowiązywały" – wskazał sędzia.

"Dlaczego nie obowiązywały? Dlatego, że decyzja zobowiązywała Pocztę Polską do podjęcia czynności zmierzających do przygotowania przeprowadzenia wyborów w trybie korespondencyjnym dla wszystkich uprawnionych do głosowania, a w porządku prawnym nie obowiązywały przepisy na dzień wydania decyzji umożliwiające przeprowadzenie wyborów prezydenckich wyłącznie w trybie korespondencyjnym. Skoro tak, to nie mogła istnieć podstawa prawna, żeby zobowiązać Pocztę Polską do przygotowania przeprowadzenia takich wyborów" - kontynuował sędzia.

Ponadto, jak przypomniał sędzia Kobak, organem odpowiedzialnym za przeprowadzenie wyborów jest Państwowa Komisja Wyborcza, a obsługę zapewnia jej Krajowe Biuro Wyborcze i do niego należy zapewnienie warunków organizacyjnych wyborów. "Wskazanie w decyzji premiera, że do Poczty Polskiej należy podjęcie czynności zmierzających do przygotowania wyborów (...) jednoznacznie wchodzi w zakres kompetencji PKW i KBW" - podkreślił.

Dlatego, jak podsumował NSA, m.in. te kwestie "przesądzają o tym, że ocena prawna sformułowana przez WSA co do tego, że zaskarżona decyzja premiera z 16 kwietnia 2020 roku została wydana bez podstawy prawnej, z rażącym naruszeniem prawa – jest właściwa".

Przedstawiciel Prezesa Rady Ministrów nie był obecny na rozprawie w NSA. Przedstawiciel Poczty Polskiej zwrócił się zaś do sądu z pytaniem, czy skarga kasacyjna premiera nie została wycofana, gdyż "zmienił się piastun" tego organu. Po uzyskaniu informacji, że skarga nie została wycofana, podtrzymał skargę Poczty Polskiej. Nie był jednak obecny na ogłoszeniu wyroku.

Natomiast przedstawiciel Biura RPO Kacper Nowina-Konopka przypomniał, że "RPO bardzo konsekwentnie od 2020 roku wskazywał na wady tej właśnie decyzji prezesa Rady Ministrów i apelował o to, by orzeczenie sądu pierwszej instancji było utrzymane przez NSA".

Pytany przez dziennikarzy o największe wątpliwości RPO dotyczące organizacji wyborów korespondencyjnych w 2020 r., prawnik odpowiedział, że były one dwojakiego rodzaju. "Po pierwsze, mieliśmy istotne wątpliwości co do naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa. Państwo powinno być uczciwe w stosunku do swoich obywateli, nie powinno ich zaskakiwać. Trzy tygodnie przed planowaną datą wyborów nie powinno zmieniać reguł gry wyborczej, do których wyborcy są jednak przyzwyczajeni od lat" - powiedział Nowina-Konopka. "Druga kwestia to jest oczywiście problem prawa do prywatności i danych osobowych" - dodał.

Kilkanaście tygodni temu - w połowie marca br. - NSA zakończył inną ze spraw związanych z planowanymi wyborami korespondencyjnymi, oddalając skargę kasacyjną od wyroku WSA uznającego bezskuteczność czynności przekazania w kwietniu 2020 r. przez ministra cyfryzacji rejestru PESEL Poczcie Polskiej. Tamtą sprawę także zainicjował przed sądami administracyjnymi poprzedni RPO Adam Bodnar.

W lutym 2021 r. WSA orzekł, że w dacie dokonania zaskarżonej czynności Poczcie "nie przysługiwały żadne własne kompetencje w zakresie organizacji wyborów Prezydenta RP, do wykonania których potrzebne były udostępnione przez ministra dane". Jak uznał WSA, czynność organu, polegająca na udostępnieniu danych Poczcie, "była zatem wadliwa".

W marcu br. prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Mirosław Wróblewski, który w latach 2007–2024 pracował w Biurze RPO i był tam m.in. dyrektorem Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego, poinformował PAP, że w tej sprawie "NSA oddalił skargę kasacyjną Poczty Polskiej, a skarga kasacyjna złożona przez Ministerstwo Cyfryzacji została już wcześniej wycofana".

Tymczasem w drugiej połowie maja tego roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zastosowanie przepisów "antycovidowych" do przygotowania wyborów korespondencyjnych w stanie epidemii było zgodne z konstytucją. Sprawę w TK zainicjował wniosek grupy posłów PiS złożony na początku grudnia 2023 r.

W początkach marca br. Sejm przyjął jednak uchwałę w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności TK. "Sejm RP stoi na stanowisku, że uwzględnienie w działalności organu władzy publicznej rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego wydanych z naruszeniem prawa może zostać uznane za naruszenie zasady legalizmu przez te organy" - głosi ta uchwała.

Jeszcze w grudniu ub.r. Sejm podjął zaś uchwałę ws. powołania komisji śledczej do zbadania legalności wyborów Prezydenta RP w 2020 roku w formie głosowania korespondencyjnego; jej powstanie posłowie poparli jednogłośnie. W styczniu br. komisja rozpoczęła przesłuchiwania świadków, które zostały już zakończone. Trwają prace nad raportem końcowym, który zapowiadany jest na początek lipca. (PAP)

autorzy: Marcin Jabłoński, Norbert Nowotnik

mja/ nno/ sdd/ mow/