Senatorowie zapoznali się z opublikowanym przez IPN sprawozdaniem z działalności Instytutu Pamięci Narodowej pomiędzy 1 stycznia i 31 grudnia 2023 r. Omawiając najważniejsze punkty sprawozdania dr Karol Polejowski podkreślił, że zasadniczy cel działalności IPN nie zmienił się od czasu jego powołania 25 lat temu. „IPN rozwija swoją działalność na niwie zachowania pamięci o dwudziestowiecznej historii Polski” – podkreślił. Wśród najważniejszych przejawów działalności IPN wymienił między innymi prowadzenie archiwum, działalność naukową i edukacyjną. „Instytut Pamięci Narodowej zatrudnia obecnie około 2,5 tysiąca pracowników. Jesteśmy obecni w całej Polsce, za pośrednictwem oddziałów i delegatur, co wynika z obowiązków zapisanych w ustawie. Podejmowaliśmy działania w około 20 krajach całego świata” – podkreślił. Dodał, że obecnie w zbiorach IPN znajduje się 93,5 kilometra akt. Co roku pozyskujemy nowe. Prowadzimy też akcję +Archiwum pełne pamięci+ w której apelujemy do osób prywatnych o przekazywanie posiadanych dokumentów” – zauważył.

W opinii wiceprezesa IPN w ostatnich latach najszybciej zmieniała się działalność Instytutu w sferze edukacji. „Prezes Karol Nawrocki po objęciu swojej funkcji położył mocny nacisk na działania edukacyjne, między innymi powołując nowe biura, które miały być odpowiedzią na zmiany pokoleniowe – Biuro Nowych Technologii, Wydarzeń Kulturalnych i Przystanków Historia. Wszystkie mają dać odpowiedź w jaki sposób zainteresować młodych historią” – podkreślił. Zwrócił także uwagę, iż wskazówką co do nowych kierunków działań IPN były badania socjologiczne zespołu prof. Krzysztofa Malickiego nad świadomością historyczną Polaków. „Bardzo wyraźnie wskazano jakimi kierunkami powinniśmy podążać, aby zainteresować historią najnowszą młode pokolenia. To szczególnie istotne, jeśli weźmie się pod uwagę, że od powstania IPN wyrosło zupełnie nowe pokolenie Polaków” – powiedział. Dodał także, iż zmienia się forma działalności Wydawnictwa IPN, które skupia się na udostępnianiu publikacji w formie elektronicznej.

„Bardzo istotnym elementem działań IPN jest funkcjonowanie Biura Poszukiwań i Identyfikacji oraz Upamiętnienia Walk i Męczeństwa Narodu Polskiego. W zeszłym roku wręczyliśmy rodzinom ofiar 40 not identyfikacyjnych” – powiedział dr Polejowski. Wyjaśnił, że działania tych pionów IPN obejmuje także działalność zagraniczną i polegają między innymi na prowadzeniu renowacji miejsc pochówku Polaków. Częścią działalności IPN na arenie międzynarodowej jest walka z nieprawdziwymi informacjami na temat polskiej historii. „Podjęliśmy prawie 70 interwencji, domagając się usunięcia wpisów, które szkalowały naród polski, głównie w okresie II wojny światowej” – powiedział.

„Instytut Pamięci Narodowej przechodzi szereg zmian. Aktywnie działa na niwie edukacji historycznej. Skupiamy się nie tylko na przeszłości, na przywracaniu godności ofiar, nazywaniu zbrodniarzy z imienia i nazwiska, ale dbamy także o kolejne pokolenia. Jesteśmy przekonani, że współczesny Instytut Pamięci Narodowej jest instytutem przyszłości narodowej” – podsumował.

Odpowiadając na pytania członków komisji dr Karol Polejowski mówił między innymi o Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL. Jak podkreślił IPN pełni nadzór nad działaniami Muzeum od wiosny 2022 r., ale realizuje program budowy tego ekspozycji rozpisane uchwałą Rady Ministrów na 7 lat. Goszcząca na posiedzeniu komisji dyrektor Muzeum Adrianna Garnik podkreśliła, że w 2023 r. rozpoczęto realizacje projektu przebudowy dawnego więzienia przy Rakowieckiej. Powiedziała, że objęły one między innymi wyburzenie budynków pochodzących z lat dziewięćdziesiątych XX wieku, które nie przedstawiały wartości historycznej oraz uporządkowanie terenu. Na całość projektu Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL przeznaczono 460 milionów złotych w ciągu 7 lat.

Senator Grzegorz Fedorowicz pytał przedstawicieli IPN o poszukiwania ofiar ludobójstwa Polaków na Ukrainie. Dr Karol Polejowski, że strona ukraińska odrzuca lub pozostawia bez odpowiedzi kolejne wnioski o podjęcie poszukiwań i ekshumacji. Wyjątkiem były poszukiwania prowadzone w Puźnikach na Podolu przez Fundację Wolność i Demokracja, które były wspierane przez IPN wiedzą ekspertów. Zapewnił, że w wypadku wydania przez Ukrainę kolejnych zgód na ekshumacje IPN zapewni pomoc w identyfikacji genetycznej ofiar i jest w stanie „w ciągu jednego lub dwóch dni wysłać ekipy poszukiwawcze do zidentyfikowanych i zinwentaryzowanych miejsc”.

Odpowiadając na pytanie senator Barbary Zdrojewskiej dr Karol Polejowski powiedział, że działania na terenie Ukrainy, dotyczące między innymi polskich miejsc pamięci opierają się w dużej mierze na współpracy z fundacjami, innymi organizacjami społecznymi i urzędami ukraińskimi. Zapewnił, iż nieprzerwanie trwa między innymi współpraca z archiwami ukraińskimi, „mimo że trwa wojna”. „Zwracają się do nas dziesiątki organizacji, które proszą o wsparcie w renowacji cmentarzy i miejsc pamięci. W ramach naszych możliwości udzielamy im takiej pomocy” – podkreślił.

Odpowiadając na pytanie o działalność IPN w innych sferach uregulowanych zapisami ustawy wiceprezes Karol Polejowski powiedział, że liczba zadań Instytutu rośnie. Dotyczy to między innymi obejmowania nowych kategorii osób obowiązkiem lustracji. „Ta praca wciąż jest do wykonania. Złożonych oświadczeń lustracyjnych w zasobie IPN jest prawie pół miliona” - powiedział. Dodał także, że niektóre śledztwa dotyczące zbrodni lat osiemdziesiątych są podejmowane na nowo. „W zeszłym roku prace pionu śledczego IPN zakończyły się skierowaniem 13 aktów oskarżenia. Warto też podkreślić, że Pion Poszukiwań i Identyfikacji swoje zadania będzie realizował przez dziesiątki lat. Trudno sobie wyobrazić, aby było to zadanie do szybkiego wykonania, skoro na Ukrainie są tysiące miejsc pogrzebania Polaków” – powiedział. Jako przykład niedawnego sukcesu IPN dr Karol Polejowski wymienił niedawne odkrycie masowej mogiły Polaków pomordowanych w czasie tzw. zbrodni pomorskiej z 1939 r. „Tej pracy przed Instytutem jest wciąż bardzo dużo” – podsumował.

Sprawozdanie zostało opublikowane na stronie Instytutu Pamięci Narodowej. Będzie ono omawiane także podczas plenarnego posiedzenia Senatu.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ dki/