W najnowszej, siódmej edycji raportu "Transformacja energetyczna w Polsce", Forum Energii (FE) wskazało, że presja na zmiany w energetyce, od których zależeć będzie rozwój polskiego PKB rośnie, a "transformacja energetyczna w Polsce nie ma sternika".

"Brakuje jednego ośrodka, który zarządzałby tym procesem, dlatego zachodzące zmiany odbywają się w chaosie. Polska nigdy nie doczekała się kompleksowej wizji dekarbonizacji gospodarki ani planu ograniczania zależności od surowców energetycznych sprowadzanych zza granicy" - podkreślili autorzy raportu.

Wskazano, że obecnie, kiedy Ministerstwo Klimatu i Środowiska opracowuje nowy Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu, jest najlepszy moment na wyznaczenie "jasnego" kierunku transformacji. "Jest to niezbędne, aby przygotować społeczeństwo i firmy na nadchodzące zmiany, ważne dla ukierunkowania inwestycji, mobilizacji biznesu, obniżania kosztów energii i odpowiedniego planowania wydatków" - ocenili eksperci FE.

"Bezpieczne i zrównoważone dostawy energii elektrycznej są warunkiem elektryfikacji całej gospodarki" - podkreśliła cytowana w raporcie prezes Forum Energii Joanna Pandera. W jej ocenie ogromnym wyzwaniem staje się mobilizowanie inwestycji – zarówno w spółkach energetycznych, jak i przez inwestorów prywatnych, w tym gospodarstwa domowe.

"Decydentom umyka, że energetyka jest dla ludzi i tę skomplikowaną układankę trzeba poustawiać tak, aby w uczciwy i przejrzysty sposób informować o realnych kosztach, ale też wyzwaniach związanych z ograniczaniem emisji i bezpieczeństwem energetycznym w bardzo zmiennym i niestabilnym świecie" – podkreśliła Pandera.

Zgodnie z raportem FE, uwzględniając wszystkie podatki i daniny, w I półroczu 2023 r. cena energii elektrycznej w Polsce dla gospodarstw domowych wynosiła 19,9 eurocenta/kWh, to o 56 proc. mniej niż w Niemczech, 47 proc. mniej niż w Czechach i o 7 proc. mniej niż na Słowacji. Średnia cena energii elektrycznej dla przemysłu w Polsce wynosiła 21,35 eurocenta/kWh i była wyższa o 7 proc. niż dla gospodarstw domowych.

Na koniec 2023 r. z kolei ceny energii spot w Niemczech były niższe o 14 proc., w Czechach o 11 proc., na Słowacji o 7 proc., a na Litwie o 4 proc. niż w Polsce. W Szwecji było taniej o 61 proc. - wskazano w opracowaniu.

W raporcie zwrócono uwagę, że transformacja energetyczna w Polsce postępuje, a 2023 rok był rokiem "prawdziwych rekordów". "Choć nadal głównym źródłem produkcji energii elektrycznej pozostaje węgiel, jego udział w miksie spadł do najniższego w historii poziomu 60,5 proc. – to o 10 p.p. mniej niż rok wcześniej" - zaznaczyli autorzy raportu.

Zgodnie z szacunkami FE w 2023 r. zużycie węgla kamiennego wyniosło ok. 57 mln ton, co oznacza spadek względem 2022 r. o ok. 8 mln ton (-12 proc. r/r). Szacunkowe zużycie węgla kamiennego energetycznego natomiast spadło w 2023 r. 16 proc. (-8,3 mln ton) r/r, do ok. 45 mln ton.

Dodano też, że produkcja z OZE wzrosła o 6,2 p.p w porównaniu z rokiem poprzednim i sięgnęła po raz pierwszy 27 proc. udział w miksie energetycznym. Jednocześnie wzrosła produkcja energii z gazu – o ponad 40 proc. osiągając, 9,9 proc. udział w miksie energetycznym.

W opinii ekspertów FE rozwój OZE w Polsce "nie wynika ze świadomego planu państwa wobec inwestycji w OZE, a jest raczej efektem działania rynku i zniesienia blokad".

Zwrócono uwagę, że hurtowe ceny energii w Polsce na tle innych krajów UE utrzymują się na "bardzo wysokim" poziomie, "szybko" rośnie też uzależnienie gospodarki od importowanych paliw kopalnych.

W raporcie wskazano, że polska elektroenergetyka nadal jest najbardziej emisyjna w całej UE, a pod względem intensywności emisji (ile ton CO2 zostało średnio wyemitowanych przy zużyciu jednej jednostki energii pierwotnej np. węgla) jest 3. krajem na świecie po Kazachstanie i RPA. "Znaczny poziom emisji przekłada się na wysokie ceny energii, a w przemyśle – na spadek konkurencyjności ze względu na wysoki ślad węglowy towarów produkowanych w Polsce. Jeśli nic się nie zmieni, w kolejnych latach polska gospodarka narażona będzie na spadek inwestycji" - podkreślono w opracowaniu.

Według szacunków FE w 2023 r. emisje brutto w Polsce spadły względem 2022 r. o 5,5 proc., do ok. 364 mln t CO2e (ekwiwalent dwutlenku węgla). Najwięcej emisji gazów cieplarnianych pochodziło z produkcji energii elektrycznej i ciepła: 124 mln t CO2e, tj. 34 proc. szacunkowych łącznych emisji brutto. Oznacza to spadek względem 2022 r. o 21,4 mln t CO2e (-15 proc. r/r). Z raportu wynika także, że względem 1990 r. emisje z elektrowni i elektrociepłowni spadły o 38,9 proc, a z ciepłowni o 76,2 proc.

Z danych przedstawionych przez FE wynika też, że wolumen sprzedanych przez Polskę uprawnień do emisji wyniósł w 2023 r. 65,1 mln ton. To o 2,1 mln ton więcej niż w 2022 r. Budżet kraju zyskał 24,67 mld zł na aukcjach uprawnień do emisji CO2 (EUA i EUAA). To o 1,4 mld zł więcej niż w 2022 r. "Ważne staje się patrzenie na wykorzystanie energii w całej gospodarce: kompleksowo – a nie wyłącznie w podziale na poszczególne branże" - dodali eksperci.

Według FE brak spójnego planu na transformację skutkuje rosnącymi ryzykami związanymi z bilansowaniem systemu i zachowaniem jego bezpieczeństwa. Wskazali, że z roku na rok rośnie niedyspozycyjność jednostek konwencjonalnych. Poziom rezerw mocy pozostaje niski (w ubiegłym roku wyniósł minimalnie 1,4 GW, czyli nie poprawił się względem 2022 r.).

"Nieelastyczne bloki węglowe nie są w stanie w słoneczne południe pracować na odpowiednio niskich minimach, a wieczorem szybko zwiększyć swoją moc. Do tego dochodzi niemal całkowity brak magazynów energii. Taka kombinacja zmusza operatora do ograniczania pracy źródeł odnawialnych – pomimo tego, że produkują wówczas niemal darmową energię" - zauważono.

W raporcie dodano, że tylko w 2023 r. w ten sposób straciliśmy 74 GWh energii elektrycznej, ale skala problemu "szybko narasta". "Od stycznia do połowy maja br. nierynkowemu redysponowaniu (odgórne ograniczenie produkcji - PAP) poddano ponad 400 GWh energii. To tyle, ile w tym okresie zużyło blisko pół miliona gospodarstw domowych" – wyliczył starszy analityk w Forum Energii Marcin Dusiło.

Fundacja FE jest "think-tankiem" prowadzącym badania analityczne, naukowe oraz popularyzującą wyniki tych badań. Zespół Forum Energii tworzą eksperci z dziedziny energetyki, ciepłownictwa, przemysłu, efektywności energetycznej oraz ekonomii. (PAP)

autor: Anna Bytniewska

ab/ mick/