Przyszła architektka urodziła się 13 maja 1924 r. w Kałuszynie k. Mińska Mazowieckiego w rodzinie nauczyciela Tadeusza Garlińskiego. W 1952 r. ukończyła Wydział Architektury na Politechnice Warszawskiej pod kierunkiem przedstawiciela modernizmu Romualda Gutta. Do jej najsłynniejszych realizacji, nad którymi pracowała wraz z mężem Oskarem Hansenem, należą osiedle im. Juliusza Słowackiego w Lublinie, osiedle Przyczółek Grochowski w Warszawie, zachodnia część osiedla Torwar w Warszawie oraz własny dom w Szuminie.

"Zofia zrobiła dyplom w 1952 r., a trzy lata później znalazła się w wybitnym zespole projektującym 12 kolonii mieszkaniowych na Mokotowie. To było towarzystwo Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, które miało lewicowe korzenie. Od przedwojnia wymyślało koncepcję osiedla społecznego, czyli osiedla przyjaznego ludziom, z zielenią, z przestrzeniami dla dzieci, bez samochodów. Taki dzisiaj jest ten Mokotów, ale jest też zbudowany niezwykle oszczędnie, tanio. Pod tym kątem był to awangardowy i szalony projekt" – powiedział Fudala.

Oskara Hansena, swojego późniejszego męża, Zofia poznała w 1950 roku podczas studiów w Warszawie. Tworzyli parę zarówno w życiu prywatnym jak i zawodowym. "To był zespół. Oskar był bardziej menadżerem i współpracował z artystami, a Zofia rysowała i malowała, co jest bardzo ważne z perspektywy architektury. Wykonywała setki rysunków, co wymagało ogromnego skupienia i umiejętności manualnych. Zawsze pracowali w partnerstwie, rozmawiali, dyskutowali. To było nowoczesne małżeństwo. Pary architektoniczne były przykładem nowoczesnego postrzegania roli kobiety, uznania jej równoprawności. Architektura była w awangardzie zawodów w czasach PRL-u" – podkreślił kurator.

Takie nastawienie było charakterystyczne dla polskiej architektury, w przeciwieństwie do zwyczajów na świecie. Praca architektek w Polsce była doceniana, a niezależność respektowana, choć w tym zawodzie praca przebiega w zespołach projektowych. "Polska architektura była bardzo równościowa. Choć w architekturze pracowało się w zespołach, kobiety bardzo często się wybijały. Ich pomysły i niezależność były respektowane, ale zawsze były to prace zespołowe, ponieważ mówimy tu o projektowaniu osiedli w biurach projektowych. Na pewno Zofia Hansen była elementem tego biura, ale też była podmiotowa, bo kobiety często projektowały indywidualnie. Przykładem jest Jadwiga Grabowska-Hawrylak, która miała swoją pracownię we Wrocławiu czy później Halina Skibniewska w Warszawie" – wskazał. "Fenomenem, którego przykładem była Zofia Hansen były małżeństwa architektoniczne, w których kobiety były traktowane na równi z mężami. W całym świecie kobiety były marginalizowane, więc takie przypadki jak Hansenowie to były wyjątki" – dodał.

Chociaż przy większości projektów małżeństwo pracowało wspólnie, architektka była także zaangażowana działania innych zespołów projektowych oraz indywidualne realizacje. "Pomagała przy budowie kilku domów w Szuminie bez udziału Oskara Hansena. To były domy dla przyjaciół, dla sąsiadów. Zawsze było coś awangardowego w tych budynkach. Na przykład część nocną jednego budynku pomalowała na biało, żeby łatwiej było do niej trafić po ciemku, część dzienna jest brązowa, a okiennice są błękitne" – dodał.

Zofia wspólnie z mężem Oskarem byli twórcami teorii Formy Otwartej oraz idei Linearnego Systemu Ciągłego. Najważniejszym postulatem Formy Otwartej była architektura jako tło dla codziennego życia. Linearny System Ciągły był pomysłem pary architektów na miasto przyszłości oraz odpowiedzią na rzeczywistość niedoborów, w której żyli. Negował tradycyjny model miasta z centrum i przedmieściami. Jedynym zrealizowanym projektem w myśl idei Linearnego Systemu Ciągłego jest warszawski Przyczółek Grochowski.

"Budynek ma być ramą dla życia, a nie maszyną do mieszkania jak mówił Le Corbusier. Maszyna w jakimś sensie dominuje kogoś, kto jest w niej tylko trybikiem, dlatego architektura ma być tłem. Forma Otwarta jest performancem życia na tle architektury. Architektura musi być dobrym miejscem do obserwowania życia. Pokój mieszkalny musi mieć dobry widok na zewnątrz, dlatego budynki budowano tak, aby jeden blok nie zasłaniał widoku drugiemu" – wyjaśnił Fudala. "Linearny System Ciągły to pomysł na budowanie taniego państwa, w którym infrastruktura biegnie po linii. Jest tam transport szynowy, a wokół niego zorganizowane są osiedla mieszkaniowe bądź pojedyncze domy. Jest to ciekawe rozwiązanie w kontekście kryzysu klimatycznego. Pomysł skupiania struktury osadniczej w tym systemie w kontakcie z naturą miał dawać dobre warunki ludziom, a jednocześnie zabezpieczać krajobraz" – zaznaczył Fudala.

Choć osiedle Przyczółek Grochowski wpisywał się w zasady Linearnego Systemu Ciągłego, to, jak wskazał kurator, osiedle im. Słowackiego w Lublinie było najbardziej eksperymentalnym projektem Hansenów i to z niego Zofia była najbardziej zadowolona: "Tam udało się zrobić eksperymentalną, dużą przestrzeń otwartą osiedla, teatr Formy Otwartej dla mieszkańców, ukształtować przestrzeń w formie górek z ziemi pozyskanej z fundamentów. Architekci nie byli tak ograniczani, jak podczas prac na Przyczółku Grochowskim. W Lublinie udało im się zrobić eksperymentalne balkony z zastawkami przed wiatrem. Hansenowie zawsze podawali to osiedle jako swój ulubiony projekt" – powiedział.

Zofia i Oskar Hansenowie byli przedstawicielami awangardy w architekturze, a ich podejście było interdyscyplinarne. "Byli architektami związanymi ze środowiskiem Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, a więc awangardy. Tym się wyróżniali - ich wspólna teoria Formy Otwartej, wprowadzanie zagadnień sztuki do architektury. Wspólnie z niektórymi innymi architektami uważali, że różne dziedziny plastyki i architektury trzeba zintegrować. Uważali, że sztuka, architektura, design powinny działać razem dla dobra ludzi" – powiedział kurator.

Hansenowie pokazywali, że można projektować duże osiedla mieszkaniowe, niskim kosztem, wykorzystując zastane materiały, również pochodzenia naturalnego. "Można budować mając dobre pomysły, a niekoniecznie dużo pieniędzy. Ich własne mieszkania, czyli to na ul. Sędziowskiej i dom w Szuminie, to pokazują. Budowali siłą pomysłu, często nie mając pieniędzy. Brali materiały rozbiórkowe, używali starych, plastikowych opakowań, robili różne rzeczy tanimi farbami, używając lokalnej gliny, piasku, tego co mieli pod ręką. Pokazywali, że projektowanie jest twórcze, może być lekiem na ominięcie problemów finansowych. Takie było ich mieszkalnictwo" – podkreślił.

Z okazji przypadającej w tym roku setnej rocznicy urodzin Zofii Hansen Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie przygotowało specjalne wydarzenia w Domu Hansenów w Szuminie. "W tym roku w Szumie wszystkie oprowadzania, wydarzenie, warsztaty rodzinne będą podkreślały rolę Zofii, która była równoprawna. Była ciekawą postacią, malarką, dlatego również będą eksponowane jej obrazy. W lipcu mamy nadzieję, że zaczniemy kolejny etap konserwacji domu Hansenów, dzięki czemu będzie mógł być dalej udostępniany" – wskazał kurator.

Dokładny program wydarzeń znajduje się na stronie Muzeum Sztuki Nowoczesnej. (PAP)

Autorka: Zuzanna Piwek

zzp/ aszw/