Valeri Vachev przedstawił MSWiA uwagi do projektu nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw. Pozytywnie ocenił m.in. rozwiązania dotyczące możliwości zalegalizowania pobytu na trzy lata w ramach uproszczonej procedury, rozszerzenie katalogu cudzoziemców będących beneficjentami ustawy oraz przedłużenie legalności pobytu na terytorium RP.

Jednocześnie zwrócił uwagę, że niektóre zawarte w projekcie rozwiązania mogą budzić wątpliwości. Projektowana regulacja zakłada bowiem wprowadzenie nowych zasad potwierdzania tożsamości obywatela Ukrainy ubiegającego się o nadanie numeru PESEL. RPO zauważył, że jedynym sposobem potwierdzenia tożsamości ma być okazanie ważnego dokumentu podróży.

"Wydaje się, że aktualnie obowiązujące przepisy przewidujące możliwość potwierdzenia tożsamości również przez m.in. okazanie aktu urodzenia, dokumentu unieważnionego, czy złożenie oświadczenia, nadal znajdują uzasadnienie w sytuacji niebezpieczeństwa grożącego ludności cywilnej w Ukrainie" - napisano w uwagach do MSWiA.

Wskazano również, że obowiązek przedstawienia ważnego dokumentu podróży może okazać się niemożliwy do spełnienia zwłaszcza przez osoby z niepełnosprawnościami, seniorów oraz osoby z ograniczoną mobilnością lub chore. RPO zaznaczył, że regulacja wprowadza też obowiązek potwierdzenia tożsamości, jeżeli numer PESEL został nadany obywatelowi Ukrainy na podstawie oświadczenia lub dokumentu innego niż ważny dokument podróży. Podkreślił, że nie wskazany został termin spełnienia obowiązku ani konsekwencji jego zaniechania. Dodał, że obowiązek ten niesie "ryzyko negatywnych skutków dla osób, które z przyczyn od siebie niezależnych nie mają możliwości uzyskania ważnego dokumentu podróży, a numer PESEL został im nadany na podstawie innego dokumentu lub ich oświadczenia".

Zdaniem RPO uzależnienie uzyskania pomocy od posiadania ważnego dokumentu podróży może doprowadzić do przedwczesnych powrotów uchodźców z Ukrainy należących do grup szczególnie narażonych na wykluczenie społeczne, dla których uzyskanie dokumentu jest niemożliwe z przyczyn od nich niezależnych.

Wątpliwości RPO wzbudza także przepis ograniczający sposoby udzielania pomocy uchodźcom z Ukrainy. "Pomija bowiem przypadki obecnie przewidziane w ustawie o pomocy, w tym m.in. finansowanie przejazdów środkami transportu oraz specjalistycznego transportu umożliwiającego transport osób leżących lub przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością czy organizację miejsc udzielania doraźnej pomocy medycznej" - czytamy.

RPO zwrócił również uwagę na propozycję ograniczenia grup obywateli Ukrainy wyłączonych z udziału w kosztach pobytu w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania. "Zmiany wydają się szczególnie niekorzystne dla osób z niepełnosprawnościami" - zaznaczono.

Rzecznik pozytywnie odniósł się do informacji o planowanym wdrożeniu programu usamodzielniającego dla osób opuszczających ośrodki zbiorowego zakwaterowania. Zwrócił jednak uwagę, że odpowiednie narzędzia ukierunkowane na tego rodzaju wsparcie powinny zostać zapewnione przed wejściem w życie rozwiązań proponowanych w projekcie.

"Zwiększenie grupy uchodźców z Ukrainy zobowiązanej do partycypacji w kosztach pobytu w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania może powodować dalszą marginalizację osób już znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, a w dalszej perspektywie prowadzić do ich przedwczesnych powrotów do Ukrainy, albo ich bezdomności w Polsce lub przerzucenia odpowiedzialności na NGO-sy" - napisano.

RPO zwrócił uwagę, że w projekcie przewidziano zmiany strategii włączania obywateli Ukrainy do polskiego systemu oświaty. Szczególnie pozytywnie - jak zaznaczono - RPO przyjął propozycję uregulowania instytucji asystenta międzykulturowego, w tym zapewnienie źródeł finansowania zatrudnienia asystentów w szkołach, w których uczą się obywatele Ukrainy.

Odnosząc się do informacji, że szacunkowo duża część dzieci i młodzieży z Ukrainy nie uczy się w żadnym systemie - ani polskim, ani ukraińskim podkreślił, że konieczne jest wypracowanie odpowiednich rozwiązań, co powinno być poparte szerokimi konsultacjami.

W ocenie RPO uzależnienie wypłaty świadczenia wychowawczego od spełniania obowiązku szkolnego może prowadzić do pogłębienia wykluczenia społecznego małoletnich obywateli Ukrainy należących do grup wrażliwych - zwłaszcza uczniów z niepełnosprawnościami, specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz uczniów pochodzenia romskiego, szczególnie narażonych na marginalizację społeczną.

RPO odniósł się także do wnioskowania o zezwolenie na pobyt czasowy i wydawanie kart pobytu. Zwrócił uwagę, że przewidziano możliwość przekształcenia przez obywateli Ukrainy aktualnych uprawnień pobytowych w zezwolenie na pobyt czasowy, udzielane w uproszczonej procedurze wydania karty pobytu ważnej na okres 3 lat.

"Co do zasady jest to zmiana w dobrym kierunku, mająca zapewnić stabilność obywatelom Ukrainy, którzy chcą pozostać na dłużej w Polsce. Zastrzeżenia budzi jednak sposób składania wniosku o wydanie karty pobytu na podstawie posiadanego statusu UKR. Wydaje się, że pominięto aspekt ludzki, związany ze zróżnicowanym poziomem kompetencji cyfrowych obywateli Ukrainy, niezbędnym w celu korzystania z systemów teleinformatycznych" - napisano.

RPO zwrócił uwagę, że wśród osób planujących złożenie wniosku pobytowego mogą znaleźć się osoby, dla których korzystanie z narzędzi internetowych "może stanowić trudność niemożliwą do przezwyciężenia". "Wniosek pobytowy będzie bowiem musiał być opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym" - napisano.

Zdaniem RPO projektowane zmiany powinny umożliwiać składanie wniosków także w formie papierowej, przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości załatwienia sprawy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

W ocenie rzecznika nowym rozwiązaniom powinno towarzyszyć zwiększenie zasobów kadrowych w urzędach wojewódzkich.

Wątpliwości RPO budzi też propozycja, że dwukrotne niestawiennictwo w terminie określonym przez urząd wojewódzki w celu odebrania karty pobytu skutkuje wygaszeniem zezwolenia na pobyt czasowy, bez zwrotu opłat. "Przepis ten wymaga doprecyzowania w zakresie możliwości zmiany wyznaczonego terminu, czy też możliwości przywrócenia przy niedochowaniu go bez winy danej osoby" - czytamy.

Projekt nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, który powstał w MSWiA we współpracy m.in. z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwem Zdrowia oraz Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.

W najbliższy wtorek będzie przedmiotem obrad Rady Ministrów.(PAP)

autor: Marcin Chomiuk

mchom/ mark/