Prezentacja i omówienie raportu "O wiele więcej niż rynek" (z ang. "Much More than a Market") będzie głównym punktem obrad drugiego dnia szczytu w czwartek w Brukseli. Jego przygotowanie zlecili sami szefowie państw i rządów w czerwcu 2023 r., a autorem został były premier Włoch i obecny przewodniczący Instytutu Jacquesa Delorsa, Enrico Letta. W raporcie wskazano sposoby na poprawę funkcjonowania wspólnego rynku - obszaru gospodarczego większego niż sama UE, na którym panują cztery swobody przepływu: osób, towarów, usług i kapitału.

Letta uważa, że wspólny rynek można wykorzystać do wzmocnienia zdolności obronnych Unii i budowy wspólnego rynku obronnego, który gwarantowałby wszystkim członkom dostęp do potencjału wojskowego potrzebnego do obrony. Jak odnotowuje, wspólna polityka obronna jest na bardzo wczesnym etapie ze względu na "deficyt zaufania" pomiędzy krajami członkowskimi, z których część obawia się, że w razie potrzeby sprzęt wojskowy nie będzie dla nich dostępny, a także na różne cele i narzędzia polityk obronnych państw europejskich.

By zbudować europejski rynek obronności, musi powstać baza przemysłowo-technologiczna realizująca regularne zamówienia zbrojeniowe. Jak podkreśla autor raportu, trzeba utworzyć łańcuchy dostaw i zaangażować małe i średnie przedsiębiorstwa, które są kluczowe dla trwałości tych łańcuchów. "Postępująca europeizacja łańcucha dostaw w dziedzinie obronności jest kluczowa, ponieważ wiele małych firm zaprzestało produkcji komponentów wojskowych. Wspólny rynek może zachęcić ich do współpracy, a nawet doprowadzić do fuzji w Europie, tworząc silniejsze i bardziej innowacyjne średnie przedsiębiorstwa" - napisał Włoch.

Europejski rynek obronności wymaga dużych nakładów finansowych. W ocenie Letty jeden konkretny instrument do finansowania projektów obronnych powinien powstać w ramach budżetu Unii. Rozwiązaniem są też euroobligacje, a więc wspólna emisja obligacji. "Pomimo delikatnych kwestii politycznych związanych z tą opcją ma ona potencjał, aby z jednej strony szybko zmobilizować znaczne zasoby, a z drugiej – wspierać rozwój wspólnych projektów, ułatwiając w ten sposób stopniowe przejście w kierunku wspólnego rynku" - podkreśla. Unia powinna mieć jednak "jasny plan spłaty", w tym strategię zwiększania własnych zasobów finansowych UE.

Źródłem finansowania inwestycji obronnych może być też Europejski Mechanizm Stabilności (EMS), który został ustanowiony do wspierania zadłużonych krajów strefy euro, a z którego skorzystano także w trakcie pandemii. Letta proponuje specjalną linię kredytową na obronę, która mogłaby zapewniać pożyczki z EMS do 2 proc. PKB kraju członkowskiego po korzystnych stopach procentowych.

Autor raportu zauważa też, że UE powinna mieć odpowiedź na "instrumenty przyjęte niedawno przez inne światowe potęgi, takie jak amerykańska ustawa o ograniczaniu inflacji (z ang. Inflation Reduction Act)". Europejski przemysł musi być w stanie sam sprostać celom związanym z transformacją klimatyczną i cyfrową. By tak się stało, w pierwszej kolejności należy zmobilizować prywatny kapitał. "Zgromadzone w UE oszczędności prywatne wynoszą oszałamiające 33 biliony euro, przechowywane głównie w gotówce i depozytach. Bogactwo to nie jest jednak w pełni wykorzystywane do zaspokojenia strategicznych potrzeb UE" - odnotowuje Letta. Co roku około 300 miliardów euro oszczędności europejskich jest przekierowywanych z rynków unijnych za granicę, głównie do gospodarki amerykańskiej. W ocenie autora raportu pieniądze te może zatrzymać w Europie "unia oszczędności i inwestycji", której celem byłaby integracja usług finansowych w UE.

W drugim kroku Letta proponuje uporządkowanie zasad pomocy publicznej. Restrykcyjne reguły udzielania wsparcia państwowego, które mają chronić wspólny rynek przed fragmentacją, zostały poluzowane w związku z pandemią; część silniejszych gospodarek, jak Francja czy Niemcy, chciałoby utrzymania łagodniejszych zasad, zwłaszcza w niektórych obszarach np. zielonych technologii, ale kraje takie jak Holandia, Szwecja czy Polska są przeciwko, bo boją się przewagi, jaką pomoc publiczna może dać przemysłom dużych państw. Rozwiązaniem tych dylematów w ocenie Letty jest mechanizm, w ramach którego państwa członkowskie przeznaczałyby część własnych środków publicznych na inwestycje ogólnoeuropejskie.

By przygotować raport, Letta odbył ponad 400 spotkań w 65 europejskich miastach. W dokumencie odnotował własne spostrzeżenie z podróży, które określił jako "największy paradoks infrastrukturalny Unii" - niemożność podróżowania szybkim pociągiem po kontynencie tak małym i gęsto zaludnionym jak nasz. Jak pisze Letta, nie zmieni się to szybko, bo zachęty finansowe mają głównie charakter krajowy i są niekorzystne dla operatorów międzynarodowych. (PAP)

mce/ mms/