Jak piszą historycy: jedenaście lat jego rządów to z jednej strony otwarcie ZSRR na świat, pojednanie z Jugosławią, pierwsze na świecie atomowe elektrownie i lodołamacze, sukcesy w kosmosie. Ale z drugiej strony mamy także krwawe akcje na Węgrzech, groźbę interwencji w Polsce, powstanie muru berlińskiego czy konflikt z Chinami.

7 września 1953 r. Chruszczow objął najważniejszy w Związku Radzieckim urząd pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Wtedy nic nie zapowiadało, że zostanie zapamiętany głównie jako autor obrazoburczego referatu wygłoszonego w 1956 roku. Dokument „O kulcie jednostki i jego następstwach”, publicznie piętnujący zbrodnie popełniane przez Stalina wywarł ogromne wrażenie w całym bloku wschodnim. Podobno podczas zamkniętego dla postronnych odczytu dochodziło do omdleń. Stalin nie żył, ale jego duch nadal unosił się nad delegatami na XX Zjazd, napełniając ich przekonaniem, że publiczne krytykowanie wielbionego przywódcy niczym dobrym skończyć się nie może. O atmosferze jaka panowała na sali ma też świadczyć często przywoływana anegdota. Otóż, podczas opisywania przez Chruszczowa zbrodni Stalina nagle z sali dobiegło pytanie: „towarzyszu Chruszczow, dlaczego milczeliście? Zapadła cisza. Chruszczow zimnym głosem odpowiedział pytaniem: „Kto to mówił?”. Gdy nikt się przez kilkadziesiąt sekund nie zgłosił, dodał: „Właśnie dlatego milczałem…”.

To co miało być tajne, szybko jednak trafiło na Zachód. Po egzemplarzu referatu otrzymali sekretarzepartii w zaprzyjaźnionych krajach i niczym z dziurawej beczki na cały świat rozlewały się słowa Chruszczowa krytykujące Stalina. Ówczesny szef Komitetu Warszawskiego PZPR Stefan Staszewski w rozmowie zawartej w książce Teresy Torańskiej „Oni” twierdził, że egzemplarze referatu osobiście podarował korespondentom "Le Monde", "Herald Tribune" i "New York Times’a”. Co ciekawe, w ZSRR wystąpienie Chruszczowa oficjalnie wydrukowano dopiero w roku 1989.

Dla świata Nikita Chruszczow pewnie pozostanie tym przywódcą, który doprowadził go na skraj nuklearnej zagłady, próbując zainstalować wyrzutnie rakiet Stanom Zjednoczonym niemal pod progiem, czyli na Kubie. Albo też na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ walił zdjętym z nogi butem w mównicę. Jak mawiają Rosjanie: było i straszno, i śmieszno, choć niestety ze zdecydowaną przewagą pierwszego. Mimo tego panowanie Nikity Chruszczowa pozostało w pamięci historycznej jako czas odwilży. A pamięć ta nie okazała się wcale krótka... Po latach milczenia jego postać przypomniał w pozytywnym kontekście Michaił Gorbaczow, twórca pierestrojki i głasnosti, a tych, którzy wsparli Chruszczowa, nazywano dziećmi XX zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.

Ireneusz Prochera (oprac. Małgorzata Lis-Skupińska)