Przekazał, że Prokuratura Okręgowa w Warszawie nadzorowała śledztwo w sprawie o czyn z art. 291 § 1 k.k. (paserstwo – PAP), zainicjowane zawiadomieniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departamentu Restytucji Dóbr Kultury, w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa polegającego na nielegalnym wywozie za granicę Polski obrazu olejnego Jacka Malczewskiego, znanego m.in. pod tytułami „Rzeczywistość” lub „Stańczyk”, oraz polegającego na paserstwie tego dzieła.

Jak wynika z ustaleń postępowania, 7 grudnia 2021 r. na niemieckiej stronie internetowej portalu aukcyjnego e-Bay został wystawiony na sprzedaż obraz Jacka Malczewskiego "Rzeczywistość" z 1908 r. W okresie międzywojennym należał do lwowskiego kolekcjonera. W 1926 r. był wystawiany na jubileuszowej wystawie artysty we Lwowie. Dalszy los obrazu nie był znany. W grudniu 2021 r. ujawnił się jego nowy posiadacz. Miał wskazać, że dzieło należało do jego babci, która wraz z mężem albo sama w 1954 r. w ramach programu repatriacyjnego wyjechała z Polski do Niemiec Zachodnich.

W styczniu 2022 r. przedstawiciele jednego z polskich domów aukcyjnych dokonali we Francji oględzin obrazu. Stwierdzili, że jest autentyczny. W lutym 2022 r. obraz nabyła polska spółka prawa handlowego po dokonaniu jego oględzin i sprawdzeniu, że nie jest poszukiwany. Po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń obraz trafił do Polski do wielomiesięcznej konserwacji.

Pod koniec roku 2022 r. został wystawiony na aukcję, która miała się odbyć w dniu 8 grudnia 2022 r. Wartość obrazu została wyznaczona na od 14 mln. zł do 22 mln. zł. Obraz został zabezpieczony przez polskie organy ścigania jako dowód rzeczowy.

"W toku śledztwa mimo wykonania czynności procesowych, w tym w drodze międzynarodowych pomocy prawnych, nie udało się ustalić losów zarówno obrazu, jak i całej kolekcji lwowskiego kolekcjonera" – przekazał rzecznik.

Zaznaczył, że ostatecznie śledztwo w tej sprawie zostało umorzone 7 czerwca 2024 r. w zakresie pomocy w zbyciu obrazu wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, w zakresie pomocy w ukryciu obrazu wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa, zaś w zakresie wywozu obrazu za granicę wobec przedawnienia karalności czynu.

Obraz Jacka Malczewskiego "Rzeczywistość" publicznie ostatni raz został pokazany w 1926 r. we Lwowie. Przez lata uważano go za zaginiony. Według resortu kultury w latach pięćdziesiątych dzieło miało być nielegalnie wywiezione z Polski.

W grudniu 2021 r. obraz pojawił się na popularnym zagranicznym portalu aukcyjnym. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjęło wtedy działania zmierzające do ustalenia losów obrazu i jego aktualnego statusu prawnego.

Rok później, 8 grudnia 2022 r., obraz miał trafić na licytację w Domu Aukcyjnym DESA Unicum.

Dyrektor Centrum Informacyjnego MKiDN Anna Pawłowska-Pojawa powiedziała PAP, że zważywszy na istnienie poważnych przesłanek uzasadniających podejrzenie, że obraz był przedmiotem przestępstwa, MKiDN złożyło odpowiednie zawiadomienie do organów ścigania 25 marca 2022 r., a więc na kilka miesięcy przed wystawieniem obrazu na sprzedaż przez Dom Aukcyjny DESA Unicum. Zaznaczyła przy tym, że Dom Aukcyjny DESA Unicum już 7 lutego 2022 r. został uprzedzony przez ministerstwo, że należy liczyć się z podjęciem wobec obrazu działań restytucyjnych.

26 listopada w siedzibie domu aukcyjnego zjawili się policjanci w asyście prokuratora i pracownika Muzeum Narodowego. Stało się tak, bo Prokuratura Rejonowa Warszawa-Śródmieście wydała postanowienie o zabezpieczeniu dzieła.

Pawłowska-Pojawa w imieniu resortu kultury wyjaśniła wówczas, że "zatrzymanie obrazu w depozycie dokonane w ostatnich dniach przez prokuraturę jest czynnością mającą na celu zabezpieczenie go jako dowodu rzeczowego na potrzeby postępowania karnego". Jednak Prokuratura Okręgowa w Warszawie uchyliła to postanowienie prokuratury rejonowej, obraz wrócił do DESY i trafił na aukcję. Został warunkowo sprzedany na aukcji za łączną kwotę 20,4 mln zł (do ceny wylicytowanej 17 mln zł doliczono opłatę aukcyjną w wysokości 20 proc. ceny wylicytowanej tj. 3,4 mln zł)i trafił do magazynu Muzeum Zamku Królewskiego w Warszawie.

Jak przekazała PAP DESA Unicum. obraz "stał się własnością polsko-niemieckiej rodziny przed 1939 r. W latach 50. (między 1954 a 1956 r.) przeprowadziła się ona z Polski do RFN wskutek akcji łączenia rodzin. Zabrała ze sobą obraz jako mienie przesiedleńcze". Według dokumentów, które ma DESA Unicum, w 1957 r. obraz znajdował się w RFN. W 2021 r. dzieło zostało wystawione na aukcję na austriackim ebayu przez spadkobiercę rodziny. Odziedziczył on "Rzeczywistość" po swojej babce. Kiedy pracownicy DESA Unicum zobaczyli obraz Malczewskiego na internetowej aukcji, skontaktowali się z jego właścicielem. Ostatecznie, po udzieleniu zgody przez właściwy niemiecki urząd na stały wywóz do Polski, obraz trafił na aukcję w DESA Unicum. (PAP)

Autorka: Marta Stańczyk

mas/ mark/