Różnice edukacyjne w Polsce w kontekście płci uczniów były tematem konferencji, która odbyła się w poniedziałek w Instytucie Badań Edukacyjnych. Punktem wyjścia do dyskusji ekspertów były wyniki badań międzynarodowych, w których uczestniczyli polscy uczniowie.

Chodzi o badania PISA (Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów, w którym uczestniczą 15-latkowie), PIRLS (Międzynarodowe Badanie Postępów Biegłości w Czytaniu, badani są 10-latkowie), TIMSS (Międzynarodowe Badanie Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych, sprawdzane są umiejętności uczniów w czwartym roku nauki) i ICCS (Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Obywatelskich).

"W zależności od płci widzimy, że wyniki są różne, różne są też wybory edukacyjne, bo te różnice rzeczywiście są duże, one nie maleją, one rosną" - powiedział dyrektor Instytutu Badań Edukacyjnych dr Maciej Jakubowski podczas briefingu poprzedzającego konferencję. "One pokazują problemy, jakie mamy w szkole" - zaznaczył.

Przyznał, że dziewczęta zdecydowanie przodują w czytaniu. "Różnica odpowiada efektom jednego, dwóch lat nauczania, czyli o tyle dziewczęta są do przodu. Czytają też więcej" - dodał.

Dr Michał Sitek z IBE referując wyniki badań międzynarodowych wskazał, że pokazały one, że dziewczęta osiągają lepsze wyniki w rozumieniu tekstu oraz w kompetencjach obywatelskich, pokazały też, że odsetek chłopców z bardzo niskimi kompetencjami jest większy niż wśród dziewcząt. Z kolei w matematyce wyniki chłopców i dziewcząt są w Polsce podobne, ale chłopcy wykazują większe zróżnicowanie wyników - jest nieco więcej chłopców z niskimi i bardzo wysokimi wynikami.

Jak mówił wybory edukacyjne chłopców i dziewcząt bardzo się różnią: chłopcy częściej wybierają szkoły zawodowe, zwłaszcza technika. Natomiast dziewczęta częściej wybierają licea. Wskazał, że to m.in. większe umiejętności dziewcząt z języka polskiego sprzyjają kontynuacji nauki w liceach. Kobiety częściej idą też na studia, co częściowo jest efektem wyboru rodzaju szkoły i lepszych wyników na maturze.

Michał Gulczyński z Uniwersytetu Bocconiego w Mediolanie, założyciel Stowarzyszenia na Rzecz Chłopców i Mężczyzn, zauważył, że w Polsce wśród osób w wieku 25-34 lata odsetek kobiet z wyższym wykształceniem wynosi 50,1 proc., podczas gdy odsetek mężczyzn wynosi tylko 31,2 proc. "Co roku dwa razy więcej kobiet otrzymuje tytuł magistra niż mężczyzn" - powiedział. Także według niego przyczyna tego wiąże się już z wyborem szkoły ponadpodstawowej. Wśród dziewcząt licea wybiera 56,9 proc., technika - 30,4 proc., a szkoły branżowe - 10,4 proc. Tymczasem wśród chłopców licea wybiera 31,7 proc., technika - 45,9 proc., a szkoły branżowe - 21,0 proc.

"Dlatego powinniśmy skupić się na tym, co się dzieje już w szkołach podstawowych" - wskazał Gulczyński. Przypomniał, że o przyjęciu ucznia do wybranej przez niego szkoły ponadpodstawowej wpływ mają wyniki z egzaminu ósmoklasisty oraz oceny na świadectwie szkolnym. Zaznaczył, że na wybór szkoły ponadpodstawowej przez obie płcie mają wyniki uczniów. "Już na tym etapie chłopcy mają znacznie słabsze wyniki (...)" - powiedział.

Zauważył, że na egzaminie ósmoklasisty z matematyki nie ma różnic, jeśli chodzi o średnie wyniki chłopców i dziewcząt, ale jeśli chodzi o egzamin ósmoklasisty z języka polskiego "jest przepaść". Średni wynik dziewcząt to 70 proc. punktów możliwych do uzyskania, a średni wynik chłopców to 62 proc. Chłopcy znacznie częściej mają słabsze wyniki niż dziewczęta.

Gulczyński zaznaczył, że wpływ na wyniki ósmoklasistów ma nie tylko płeć, ale też miejsce zamieszkania. Przywołując dane z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie podał, że różnice między chłopcami i dziewczętami, jeśli chodzi o wyniki z egzaminu ósmoklasisty są mniejsze w Warszawie i w tzw. obwarzanku warszawskim luka na korzyść dziewcząt wynosi tylko 6 pkt. proc., natomiast tam, gdzie wyniki są słabsze luka jest dużo większa, np. w powiecie lipskim sięga 14 pkt. proc.

Według niego wpływ na mniejsze kompetencje chłopców w czytaniu ma brak odpowiednich norm, wzorców i zachęt, w tym mniejsza liczba nauczycieli mężczyzn, niż kobiet nauczycielek oraz nieobecni ojcowie. "Chłopcy nie widzą, że są mężczyźni, którzy czytają, kończą studia i w ten sposób mogą się realizować, budować swój prestiż i status społeczny" - powiedział. Wskazał, na wolniejszy rozwój chłopców niż dziewczynek i na zniechęcający wpływ na dalszą naukę pierwszych niepowodzeń szkolnych.

Marcin Skrabka z Fundacji Good Culture mówiąc o tym jak zachęcić chłopców i mężczyzn do czytania powołał się na wyniki różnych badań czytelnictwa, polskie i zagraniczne. Jak podał wynika z nich, że chłopcy chętniej i częściej czytają, gdy czytanie nie jest i nie kojarzy im się z obowiązkiem, gdy są zainteresowani tematem lub gdy wiąże się to z nagrodą. Preferują książki o niewielkich rozmiarach, z dużą czcionką, pozycje o atrakcyjnych okładkach i tytułach oraz wydawane w seriach. Wybierają też dzieła innych mężczyzn.

Podczas konferencji wskazywano też na wpływ płci na wybór kierunków studiów. Dr Michał Sitek wskazał, że studia na kierunkach z zakresu STEM (nauki oparte na technologii, inżynierii, sztuce i matematyce) częściej wybierają mężczyźni. Wskazał, że częściowo jest wynikiem różnic w umiejętnościach - wyższe umiejętności rozumienia tekstu sprzyja innym wyborom niż matematyczne i przyrodnicze. Podał też, że absolwenci techników, choć rzadziej idą na studia niż absolwenci liceów, to częściej wybierają studia STEM.

Sitek zaznaczył, że wyższe wyniki z matury z polskiego zwiększają szanse na studia wyższe, ale wyniki z matematyki zwiększają szanse na studia STEM.

Dr Alicja Zawistowska-Sadowska z Uniwersytetu w Białymstoku mówiła o tym, dlaczego mniej młodych kobiet studiuje na kierunkach STEM. Zauważyła, że od lat mówi się, że dobre opanowanie matematyki jest kluczem przyjęcia na wiele kierunków inżynieryjnych i technicznych. Zauważyła też, że choć jeśli chodzi o średnie wyniki z matematyki chłopców i dziewcząt to nie ma istotnych różnic, to jeśli chodzi o wyniki wyższe to różnica między chłopcami i dziewczętami powiększa się na rzecz chłopców. "Ten argument przez wiele lat traktowany był jako pierwszy i główny powód niedoreprezentowania dziewcząt na kierunkach STEM, ale dzisiaj po latach badań wiemy, że tak nie jest" - powiedziała.

"Osiągnięcia w matematyce nie są ani jedynym, ani prawdopodobnie decydującym czynnikiem, który wpływa na to, że dziewcząt jest mniej na studiach inżynieryjnych i technicznych" - zaznaczyła. Wśród przyczyn takiego stanu wymieniła poczucie sprawstwa i samoocenę wynikającą z posiadanych kompetencji. Jak przekazała, nie wyniki, tylko poczucie pewności w danej dziedzinie jest decydujące. "W Polsce obserwujemy, że dziewczęta już na wczesnym etapie edukacji oceniają swoje umiejętności matematyczne gorzej niż chłopcy (...). Od dziewczynek można częściej usłyszeć +jestem gorsza z matematyki+ niż od chłopca, biorąc pod uwagę osiągnięte wyniki" - powiedziała. Zaznaczyła, że ludzie niechętnie angażują się w przedsięwzięcia, co do których czują się niepewnie, które mogą wiązać się z porażką.

Dodała też, że wpływ na wybór kierunku studiów ma poczucie mocnej kompetencji językowej z "letnim" stosunkiem do matematyki. Wskazała też na wyższe oceny uczennic z takich przedmiotów biologia, chemia, fizyka mogą dawać poczucie przewagi, gdy stają przed decyzją wyboru dalszej nauki. Zwróciła też uwagę na badania, z których wynika, że kobiety preferują te zawody, które wiążą się z kontaktami z ludźmi. Ponadto kobiety są skłonne postrzegać kierunki STEM, jako takie, które nie uniemożliwią im zachowanie równowagi pomiędzy życiem osobistym a pracą zawodową.

Wicedyrektor IBE dr Tomasz Gajderowicz powiedział PAP, że to bardzo ważne, by dyskusje o różnicach płciowych prowadzić w sposób sprawiedliwy. "Bardzo często w dyskusjach na temat dyskryminacji, nierównych szans, bardzo skupiamy się na dziewczynkach, na szklanym suficie, na nierównościach płacowych, na postrzeganiu. Prawda jest taka, że jeśli spojrzymy na wyniki edukacyjne, to bardzo często chłopcy mają swoje problemy, swoje wyzwania, które są co najmniej tak samo palące" - dodał.(PAP)

Autorki: Danuta Starzyńska-Rosiecka, Paulina Kurek

dsr/ pak/ jann/