W 2006 roku Stanisław Pyjas został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2019-tym - Krzyżem Wolności i Solidarności.

Śmierć Stanisława Pyjasa wzbudziła ogromne emocje. W Krakowie i kilku innych miastach organizowano demonstracje i czarne marsze, podczas których dochodziło do starć z policją. Powstały Studenckie Komitety Solidarności - pierwsze tego typu organizacje w Europie Wschodniej. Jednym z nich był SKS, który powołano w Krakowie, podczas czarnej procesji 15 maja 1977 roku. Komitet domagał się między innymi wyjaśnienia okoliczności śmierci Stanisława Pyjasa.

Dotychczas nikt nie poniósł poważnych konsekwencji za śmierć studenta, mimo że od początku wszystko wskazywało na działanie SB. Pierwsze dochodzenie przeprowadzono w 1977 roku. W ustaleniu przyczyn zdarzenia mógł pomóc kolega Pyjasa z uniwersytetu - student Stanisław Pietraszko. Widział on Pyjasa dzień przed jego śmiercią z nieznanym mężczyzną. Pietraszko pomógł w sporządzeniu portretu pamięciowego mężczyzny, jednak potem zginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Śledztwo zostało umorzone. Następne zostało podjęte dopiero po przemianach ustrojowych, w 1991-szym. Ustalono wtedy, że student został śmiertelnie pobity na zlecenie bezpieki, prawdopodobnie przez byłego boksera Mariana Węclewicza, który niedługo potem zmarł. Śledztwo umorzono. Podejmowane w następnych latach dochodzenia nie przynosiły przełomu w sprawie i były umarzane przede wszystkim z przyczyn formalno-prawnych.

W 2001 roku sąd w Krakowie skazał na 2 lata więzienia w zawieszeniu dwóch byłych funkcjonariuszy MO i SB, oskarżonych o utrudnianie w 1977 roku śledztwa w sprawie śmierci studenta. Chodziło o ukrywanie przed prokuraturą informacji dotyczących zaangażowania SB w sprawę. Żadnych rezultatów nie przyniosła też podjęta w 2010 roku ekshumacja zwłok Stanisława Pyjasa.

(więcej)

Stanisław Pyjas urodził się 4 sierpnia 1953 roku w Gilowicach. W czasie studiów przyciągnął uwagę SB uczestnictwem w tzw. grupie anarchistów, skupionej wokół Domu Studenckiego "Żaczek", która nawiązywała do ideałów buntu roku 1968. Oprócz Pyjasa byli w niej między innymi Bronisław Wildstein, Lesław Maleszka, Iwona Galińska, bracia Bogusław i Wiesław Bekowie. Członkowie grupy byli inwigilowani, zastraszani, nękani, rewidowani, prowokowani przez tajnych współpracowników SB.

W latach 1976-1977 Stanisław Pyjas współuczestniczył w organizowaniu protestów przeciwko represjom wobec robotników z Radomia i Zakładów Mechanicznych Ursus. Współpracował z KOR i zbierał pieniądze na pomoc osobom wyrzuconym z pracy. Był nieustannie inwigilowany. W ostatnich miesiącach przed śmiercią stale obserwowało go co najmniej ośmiu tajniaków. Głównym źródłem informacyjnym bezpieki na jego temat był jego bliski kolega i działacz Studenckiego Komitetu Solidarności Lesław Maleszka, występujący jako TW "Ketman" i TW "Return".

Stanisław Pyjas zmarł 7 maja 1977 roku. Jego pogrzeb odbył się 10 maja 1977 roku w Gilowicach. Studenta pożegnała rodzina oraz grupa przyjaciół i kolegów. Jego ostatnią drogę bacznie obserwowali funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, którzy sporządzili dokumentację fotograficzną na potrzeby sprawy operacyjnego rozpracowania o kryptonimie "Stasio".

W 2019 roku po zakończeniu piątego śledztwa w sprawie śmierci studenta, prowadzonego przez IPN w Krakowie, ustalono, że choć nie ma wątpliwości, że śmierć Pyjasa była zbrodnią komunistyczną, to jednak dalsze prowadzenie śledztwa jest "niemożliwe, ze względu na brak możliwości identyfikacji osób, które dopuściły się (tego) czynu". Podczas przeprowadzonej w 2010 roku ekshumacji zwłok Pyjasa, stwierdzono, że przyczynę śmierci stanowił upadek z wysokości co najmniej siedmiu metrów. Według biegłych, Pyjas mógł spaść ze schodów, jednak nie ma możliwości ustalenia, czy spadł sam, czy też został zepchnięty. Ujawniono również, że tuż przed śmiercią student był pod wpływem alkoholu, nie wiadomo jednak, czy nie został do tego zmuszony. Nie odnotowano natomiast śladów pobicia ani postrzelenia.

Sprawa Stanisława Pyjasa posłużyła za kanwę kilku filmów, między innymi w 1977 roku powstał fiński obraz "Śmierć studenta" w reżyserii Jarmo Jääskeläinena. Krzysztof Krauze nakręcił trzy obrazy, w tym "Gry uliczne" z 19960-go. W 2008 roku powstał film dokumentalny "Trzech kumpli" w reżyserii Anny Ferens i Ewy Stankiewicz, pokazujący losy Bronisława Wildsteina, Lesława Maleszki i Stanisława Pyjasa.