Kościół katolicki był wówczas w Polsce jedyną siłą, która otwarcie przeciwstawiła się komunistycznej władzy. List biskupów stał się jedną z przyczyn aresztowania i internowania, we wrześniu tego samego roku, prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. W memoriale hierarchowie opisali przypadki naruszania przez władze porozumienia zawartego między episkopatem a rządem 14 kwietnia 1950 roku.

Biskupi zaprotestowali przeciwko usuwaniu religii ze szkół i konfiskacie ziemi kościelnej. W liście przypomniano szykany, które dotknęły Kościół w powojennej Polsce: aresztowania i przesiedlenia biskupów, księży, zakonnic i zakonników, niszczenie polskiej administracji kościelnej na ziemiach zachodnich, rozbijanie Kościoła od wewnątrz przez Stowarzyszenie PAX i tzw. księży patriotów. Poruszono też sprawę konfiskaty szpitali, szkół i innych placówek kościelnych, a także likwidowanie i szykanowanie katolickich wydawnictw oraz prasy. Szczególnie sprzeciwiono się dekretowi z 9 lutego 1953 roku, zgodnie z którym władze państwowe miały mieć wpływ na obsadzanie stanowisk kościelnych, włącznie z mianowaniem na biskupa.

List uchwalono podczas Konferencji Episkopatu w Krakowie. Napisany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego do I Sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta, został wysłany 21 maja. Początkowo prymas Polski nie przekazał memoriału do wiadomości publicznej. Jednak po pogorszeniu się stosunków z rządzącymi, kardynał Stefan Wyszyński zdecydował się ujawnić jego treść. Zrobił to oficjalnie podczas historycznej procesji Bożego Ciała w Warszawie, 4 czerwca 1953 roku. Wobec dwustu tysięcy zgromadzonych wiernych Prymas Tysiąclecia powiedział: "(...) należy oddać, co jest Cezara Cezarowi, a co Bożego Bogu. Ale gdy Cezar siada na ołtarzu, to mówimy krótko: nie wolno!".

(więcej)

Prymas Stefan Wyszyński, beatyfikowany w 2021 roku, kierował Kościołem w Polsce w latach 1948-1981, w warunkach komunistycznego ustroju narzuconego siłą po II wojnie światowej. Nazywany "Prymasem Tysiąclecia," był wybitnym mężem stanu, obrońcą praw człowieka, a także Kościoła i narodu. Jest uważany za jednego z największych Polaków XX wieku.

W swoich działaniach kierował się dobrem Kościoła i polską racją stanu. Wypowiadając się w imieniu narodu, bronił również praw osób innych wyznań i niewierzących. Publicznie piętnował nadużycia władzy. Uznawał potrzeby i dobro narodu za najwyższą normę działania. Służąc Kościołowi, służył ojczyźnie, którą rozumiał jako wspólnotę ludzi zjednoczonych wiarą, kulturą i historią. Wielokrotnie upominał się o godność człowieka i jego prawa społeczne.

Rządzący, po sfałszowaniu wyborów w 1947 roku i wyeliminowaniu opozycji politycznej oraz antykomunistycznego podziemia, rozpoczęli walkę z Kościołem, by ten, całkowicie podporządkowany państwu, zniknął z przestrzeni publicznej.

Prymas Wyszyński, który doświadczył niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu, przeciwstawiał się komunistycznej ideologii. Bronił praw człowieka, kultury i tożsamości narodu, budził sumienia. W latach 1980-1981 kardynał Wyszyński pośredniczył w rozmowach między władzami PRL a działającą od niedawna Solidarnością. Doprowadził do historycznej wizyty jej przedstawicieli u Jana Pawła II w Rzymie w styczniu 1981 roku.

Zmarł 28 maja 1981 roku, w wieku 79 lat. Pośmiertnie, w 1994 roku, został uhonorowany Orderem Orła Białego. Rozpoczęty w 1989 roku proces beatyfikacyjny kardynała Wyszyńskiego zakończył się po 30 latach, jesienią 2019 roku. Uroczystość beatyfikacji odbyła się w Warszawie 12 września 2021 roku. Uchwałą Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej rok 2021 był obchodzony jako Rok Kardynała Stefana Wyszyńskiego.