78 lat temu, 17 stycznia 1945 roku, wobec zbliżającej się ofensywy Armii Czerwonej, Niemcy rozpoczęli ewakuację obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i jego podobozów. Do 21 stycznia, w tzw. marszach śmierci wyprowadzili w głąb III Rzeszy około 56 tysięcy więźniów, w tym także dzieci. Mieli oni służyć jako darmowa siła robocza na potrzeby niemieckiego przemysłu zbrojeniowego.

Więźniowie, konwojowani przez uzbrojonych esesmanów, szli w kolumnach po kilkadziesiąt kilometrów dziennie. Wskutek mrozu, brutalności Niemców i wykonywanych na trasie egzekucji, marszu nie przeżyło co najmniej 9 tysięcy osób, a według innych szacunków liczba ofiar może sięgać 15 tysięcy.

Największy na okupowanych ziemiach polskich marsz z Auschwitz-Birkenau wyruszył 17 stycznia 1945 roku do Wodzisławia Śląskiego. Trasa liczyła 63 kilometry. Na silnym mrozie, przekraczającym minus 20 stopni, więźniowie, ubrani jedynie w obozowe pasiaki, mieli do pokonania od 20 do 30 kilometrów dziennie. Często nocowali pod gołym niebem. Odejście od trasy czy trudności w nadążeniu esesmani karali natychmiastowym rozstrzelaniem, mimo to podejmowano próby ucieczki.

Między 19 a 23 stycznia ewakuowani dotarli do stacji kolejowej w Wodzisławiu Śląskim (Loslau). Stamtąd pociągami wysłano ponad 20 tysięcy ludzi w kierunku obozów koncentracyjnych, między innymi Buchenwald, Mauthausen, Ravensbrück i Sachsenhausen. Więźniowie jechali stłoczeni w otwartych wagonach towarowych, na silnym mrozie. Wielu umierało w drodze. Część ewakuowanych - około 2 tysięcy - skierowano dalej pieszo na zachód, natomiast około 1600 więźniów z podobozów KL Auschwitz, wysłano w dalszą trasę koleją.

Na trasie marszów okoliczna ludność z narażeniem życia niosła pomoc więźniom, pomagała w ucieczce, nierzadko udzielając schronienia i dostarczając żywność do końca wojny. Za tę heroiczną postawę, po wyzwoleniu, wiele osób zostało uhonorowanych izraelskim odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Armia Czerwona weszła do Auschwitz-Birkenau 27 stycznia 1945 roku. Uwolniła ponad 7 tysięcy więźniów, znajdujących się w stanie skrajnego wyczerpania, w tym około 500 dzieci.

Auschwitz funkcjonował w latach 1940-1945. Był największym niemieckim obozem koncentracyjnym, miejscem stopniowego wyniszczania więźniów i jednocześnie największym ośrodkiem natychmiastowej, bezpośredniej zagłady Żydów. Przez 5 lat Niemcy zgładzili w Auschwitz co najmniej milion sto tysięcy ludzi, głównie Żydów, którzy stanowili 90 procent ofiar, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innych narodowości.

W 1979 roku Auschwitz-Birkenau został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest jedynym obozem koncentracyjnym znajdującym się na tej liście. Figuruje pod oficjalną nazwą - "Auschwitz-Birkenau: niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)".