1939

26/27 września

Kilkanaście godzin przed kapitulacją obleganej przez Niemców stolicy grupa wyższych rangą oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim zawiązała konspiracyjną organizację Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Stała się ona zalążkiem Polskiego Państwa Podziemnego. Przy Komendzie Głównej SZP zorganizowano Radę Polityczną złożoną z przedstawicieli PPS, SL i SN. Komisarzem Cywilnym został działacz PPS, Mieczysław Niedziałkowski.

27 września

W Warszawie powołano tajną organizację harcerską Szare Szeregi, blisko współpracującą z podziemiem zbrojnym, stanowiącą formę przygotowania do służby wojskowej.

5 października

Członkowie SZP przygotowali zamach na przebywającego w Warszawie w celu odebrania defilady wojsk niemieckich Adolfa Hitlera. Na trasie przejazdu samochodu z Hitlerem wzdłuż Al. Ujazdowskich znajdował się potężny ładunek złożony z 500 kg trotylu, który z nie do końca ustalonych powodów nie został zdetonowany. Akcją dowodził płk Franciszek Niepokólczycki „Teodor”.

1940

29 marca

Po wkroczeniu do tajnej drukarni Organizacji Wojskowej „Wilki” (włączonej później w struktury Związku Walki Zbrojnej) przy ul. Sosnowej 3 funkcjonariusze gestapo zostali ostrzelani przez żołnierzy tej grupy konspiracyjnej, którym udało się uciec. W reakcji Niemcy aresztowali kilkudziesięciu mieszkańców okolicznych kamienic. Wszyscy prawdopodobnie zostali rozstrzelani w Palmirach.

14 września

Przy ul. Lwowskiej zastrzelono jednego z dwóch funkcjonariuszy gestapo, którzy szpiegowali odbywające się w tym miejscu spotkanie Komendy Obrońców Polski (włączonej w 1942 r. w struktury ZWZ). W odwecie Niemcy dokonali masowych aresztowań w kilku punktach Warszawy.

4 grudnia

Przy Okrężnej na Sadybie doszło do obrony zaatakowanej przez Niemców drukarni pisma „Walka” należącego do Narodowej Organizacji Wojskowej (włączonej w 1942 r. w struktury AK).

1941

7 marca

Grupa bojowa Kedywu Związku Walki Zbrojnej wykonała w Warszawie wyrok na Igo Symie, aktorze, volksdeutschu, konfidencie gestapo. Po wykonaniu wyroku Niemcy w odwecie aresztowali ok. 120 osób ze sfer artystycznych. 21 więźniów zostało rozstrzelanych w Palmirach. Miesiąc później do Auschwitz trafili m.in. Stefan Jaracz i Leon Schiller. Likwidacja Syma było jedną z pierwszych głośnych akcji wyrokowych w okupowanej stolicy.

Lipiec/sierpień

Rozpoczęto realizację planu „Wachlarz”, mającego na celu podjęcie działań dywersyjnych przyspieszających klęskę Niemiec w wojnie ze Związkiem Sowieckim.

26 listopada

Komenda Główna ZWZ zakończyła opracowywanie Statutu Wojskowych Sądów Specjalnych, który doprecyzowywał procedurę wydawania i wykonywania wyroków za zdradę i współpracę z okupantem. W kolejnych miesiącach wykonywanie wyroków stało się jednym z głównych zadań struktur wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego.

1942

24 maja

Żołnierze batalionu dyspozycyjnego KG AK „Baszta” opanowali pilnowane przez Niemców garaże Wodociągów Miejskich przy Czerniakowskiej. Zdobyto cztery samochody, mundury i broń.

Wrzesień

Zespół bojowy KG AK „Wapiennik” dokonał likwidacji współpracującej z Niemcami fikcyjnej organizacji konspiracyjnej „Nadwywiadu Rządu Londyńskiego”.

7 października

Z rozkazu dowódcy warszawskiego Związku Odwetu kpt. Jerzego Lewińskiego „Chuchro” oddziały AK dowodzone przez por. Józefa Pszennego „Chwackiego” i por. Zbigniewa Lewandowskiego „Zbyszka” przeprowadziły w okolicach Warszawy akcję „Wieniec” w celu zablokowania niemieckiego transportu kolejowego. W jej wyniku wykolejeniu uległy dwa parowozy, dwa wagony kolejowe oraz jeden wagon osobowy.

Listopad

Przyjęto plan akcji „Getto”. Zakładano wykonanie dwóch wyłomów w murze i zaatakowanie w tych miejscach sił niemieckich podejmujących likwidację ludności żydowskiej. Moment ataku miał zostać skoordynowany z Żydowską Organizacją Bojową. Zdecydowano się na dwa potencjalne miejsca wyłomów: sąsiedztwo cmentarza żydowskiego oraz okolice skrzyżowania Bonifraterskiej i Sapieżyńskiej.

Jesień

Żołnierze „Baszty” przeprowadzili serię akcji rozbrojeniowych żołnierzy i funkcjonariuszy niemieckich.

1943

26 marca

Grupy Szturmowe Szarych Szeregów w ramach Akcji pod Arsenałem odbiły aresztowanego przez Niemców kilka dni wcześniej harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 20 innych więźniów politycznych, przewożonych z siedziby gestapo przy al. Szucha do więzienia na Pawiaku. W akcji dowodzonej przez Stanisława Broniewskiego „Orszę” i Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę” zginęło czterech Niemców, a dziewięciu zostało rannych. Rany odniosło także dwóch akowców, a jeden został schwytany przez gestapo.

30 marca

W kawiarni „Europejska” na rogu ul. Wilczej i Marszałkowskiej oddział wykonawczy Referatu 993 dokonał likwidacji dwóch oficerów krakowskiego gestapo, którzy przybyli do Warszawy na spotkanie z podpor. Janem Poznańskim, który aresztowany i torturowany przez Niemców zgodził się pozornie na współpracę z nimi. Po zwolnieniu powrócił do stolicy i skontaktował się z kontrwywiadem AK, który zdecydował się na przeprowadzenie akcji.

19 kwietnia

Na wieść o wybuchu Powstania w getcie warszawskim Armia Krajowa rozpoczęła realizację planu akcji „Getto”, skoordynowanej z Żydowską Organizacją Bojową. Tego dnia żołnierze AK podjęli pierwsze próby zniszczenia muru getta. Kolejna próba ataku została podjęta 23 kwietnia. W kolejnych dniach zrywu podejmowano także ataki na niemieckie patrole wzdłuż murów getta.

Późna wiosna–lato

Akcja „C”: wszystkie oddziały warszawskiej AK wzięły udział w działaniach zmierzających do likwidacji wszystkich szmalcowników i współpracowników gestapo. Udało się dokonać ok. 10 skutecznych zamachów.

12 sierpnia

Podczas akcji „Góral” przy Senatorskiej żołnierze Kedywu KG AK „Motor” zaatakowali konwój Banku Emisyjnego w Polsce i przejęli 106 mln zł.

8 października

W barze „Za kotarą” przy ul. Mazowieckiej 2 przeprowadzono likwidację właściciela lokalu, Józefa Staszauera, oficera Oddziału V KG AK, konfidenta gestapo. W trakcie akcji żołnierze 993/W wdali się w strzelaninę z grupą gestapowców, którzy prawdopodobnie przypadkowo spotkali się w tym czasie w barze. Zlikwidowano Staszauera wraz z jego żoną i ze szwagrem oraz siedmiu Niemców i ich konfidentów.

3 grudnia

Przy ul. Leszno zlikwidowany został Anton Hergel, komisarz drukarń w dystrykcie warszawskim Generalnego Gubernatorstwa. Był to pierwszy atak na funkcjonariusza reżimu okupacyjnego zorganizowany w ramach akcji „Główki” mającej na celu zlikwidowanie najgroźniejszych esesmanów i innych przedstawicieli niemieckiej machiny terroru.

1944

8 stycznia

W okolicach Starej Miłosnej żołnierze „Agatu” przeprowadzili nieudany zamach na gubernatora okupowanej Warszawy Ludwiga Fischera.

1 lutego

Członkowie zgrupowania „Agat” dokonali udanego zamachu na znienawidzonego przez mieszkańców Warszawy szefa SS i policji na okręg warszawski Franza Kutscherę, na którego wcześniej wyrok śmierci wydał płk August Emil Fieldorf „Nil”. W akcji zginęło sześciu jej uczestników, m.in. Bronisław Pietraszewicz „Lot”, Zbigniew Gęsicki „Juno” i Marian Senger „Cichy”. W odwecie za zabicie Kutschery Niemcy nałożyli na Warszawę 100 mln zł kontrybucji oraz rozstrzelali 100 polskich zakładników.

10 lipca

Napad na aptekę Wendego: Janusz Brochwicz-Lewiński ps. Gryf bez walki przejął zapasy leków i opatrunków apteki „Nur für Deutsche” na Nowym Świecie. Akcja była częścią przygotowań do wybuchu ewentualnego powstania.

31 lipca

Dowódca AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa-Miasto płk. Antoniemu Chruścielowi „Monterowi” rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 zbrojnej walki z Niemcami w Warszawie.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ skp/