Radio Opole » Kraj i świat
2022-01-23, 22:50 Autor: PAP

Kalendarz rocznic 24 - 30 stycznia

24 stycznia


-----------


1002 - Na zamku Paterno w Falerii zmarł Otton III, Święty Cesarz Rzymski, uczestnik Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 r.


1507 - W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Zygmunta I Starego.


1574 – Orszak pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego przekroczył granicę pod Międzyrzeczem, gdzie powitał go biskup kujawski Stanisław Karnkowski.


1588 - Pod Byczyną wojska hetmana Jana Zamoyskiego, wspierającego króla Zygmunta III Wazę, pokonały oddziały pretendującego do polskiej korony arcyksięcia Maksymiliana Habsburga.


1804 - W Podbużu koło Drohobycza urodził się Józef Dietl, lekarz, pionier balneologii w Polsce, działacz społeczny i polityczny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego rektor; poseł na galicyjski Sejm Krajowy (1861); w latach 1866-1875 prezydent Krakowa.


1843 – Założono Politechnikę Lwowską, pierwotnie pod nazwą Akademii Technicznej.


1864 - W Rokitnicy pod Brodnicą urodził się Andrzej Niemojewski, pisarz, wolnomyśliciel, redaktor "Myśli Niepodległej".


1908 - W Stanisławowie urodziła się Barbara Ludwiżanka, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie oraz Teatrem Współczesnym; wystąpiła m.in. w filmach "Godzina pąsowej róży", "Sublokator", "Kłopotliwy gość", a także w serialach "Chłopi" oraz "Noce i dnie".


1915 - II Brygada Legionów Polskich zwyciężyła wojska rosyjskie pod Rafajłową.


1920 - W Toruniu urodził się Lech Bądkowski, pisarz, dziennikarz, kaszubski działacz społeczno-polityczny; w sierpniu 1980 r. członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej.


1921 - W Warszawie urodził się Tadeusz Zawadzki "Zośka", harcmistrz, ppor. Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego "Kamienie na szaniec"; poległ 20 sierpnia 1943 r. podczas ataku na strażnicę Grenzschutzu we wsi Sieczychy koło Wyszkowa.


1921 - W Toruniu urodził się Tony Halik, podróżnik, dziennikarz, pisarz, fotograf, operator filmowy.


1921 - W Szakach na Litwie urodził się Zygmunt Kęstowicz, aktor, wystąpił m.in. w filmach "Cień" i "Baza ludzi umarłych", popularność przyniosły mu programy dla dzieci "Piątek z Pankracym" i "Pora na Telesfora"; znany również z roli Władysława Lubicza w telenoweli "Klan".


1925 - Rada Ministrów RP podjęła decyzję o budowie w Warszawie Grobu Nieznanego Żołnierza.


1934 - W Lesznie urodził się Stanisław Grochowiak, jeden z najoryginalniejszych polskich poetów, prozaik, dramatopisarz, publicysta; redaktor naczelny pisma "Współczesność".


1944 - Sowiecka komisja specjalna pod przewodnictwem prof. Nikołaja Burdenki, po ekshumacji 925 odpowiednio spreparowanych ciał polskich oficerów, ogłosiła, że zbrodni na Polakach w Katyniu dokonali Niemcy między wrześniem a grudniem 1941 r.


1945 - Wycofując się przed Armią Czerwoną Niemcy wysadzili w powietrze obiekty Wilczego Szańca (Wolfsschanze), kwatery głównej Adolfa Hitlera, położonej w lasach w okolicach Kętrzyna.


1948 - W Krakowie w więzieniu przy ul. Montelupich dokonano egzekucji 21 nazistowskich zbrodniarzy z obozu Auschwitz, skazanych na karę śmierci przez Najwyższy Trybunał Narodowy w tzw. pierwszym procesie oświęcimskim; wśród straconych był m.in. Arthur Liebehenschel, komendant KL Auschwitz (1943-1944).


1971 - Do strajkującej Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego przybył I sekretarz KC PZPR Edward Gierek oraz premier Piotr Jaroszewicz; po wielogodzinnych rozmowach i uzyskaniu zgody władz na nowe wybory do zakładowych związków zawodowych stoczniowcy zakończyli protest.


1979 - W Warszawie zmarł Tadeusz Białoszczyński, aktor filmowy i teatralny; wystąpił m.in. w filmach "Kościuszko pod Racławicami", "Krzyżacy", "Panny z Wilka", "Ziemia obiecana" oraz serialu "Stawka większa niż życie".


1981 - Przy Międzyzakładowym Komitecie Założycielskim NSZZ "Solidarność" Mazowsze powołano prasową Agencję "Solidarność", która wydawała ogólnopolski biuletyn "AS".


1996 - Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego wszczęła śledztwo w sprawie zarzutów wobec premiera Józefa Oleksego o domniemaną współpracę z obcym wywiadem; następnego dnia premier Józef Oleksy podał się do dymisji.


2001 - Powstała Platforma Obywatelska (jako partia Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej została zarejestrowana 5 marca 2002 r.); jej głównymi założycielami byli Andrzej Olechowski, Maciej Płażyński i Donald Tusk.


2007 - W Poznaniu zmarła Krystyna Feldman, aktorka, uznawana za mistrzynię drugiego planu; w tytułowej roli wystąpiła w filmie "Mój Nikifor" Krzysztofa Krauzego; popularność przyniosła jej również rola babki Rozalii w telewizyjnym serialu "Świat według Kiepskich".


25 stycznia


-----------


1347 - W Gross-Montau (dziś Mątowy Wielkie) pod Malborkiem urodziła się Dorota Schwartze, zakonnica, stygmatyczka, błogosławiona kościoła katolickiego, znana jako Dorota z Mątowów.


1831 - Powstanie Listopadowe: Sejm uchwalił detronizację cara Mikołaja I jako króla Polski.


1857 - Urodził się Józef Neumann, drukarz, polityk, Członek Naczelnego Komitetu Narodowego, uczestnik walk o polskość Lwowa w 1918 roku, prezydent Lwowa w latach 1911-1915 - 1918-1927.


1870 - We Lwowie urodził się Zygmunt Rozwadowski, malarz, scenograf, współautor Panoramy Racławickiej, autor Panoramy Siedmiogrodzkiej, żołnierz Legionów Polskich, autor projektu rogatywki 1 Pułku Ułanów.


1886 - W Niemirowie urodził się Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii "Modlin", a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.


1910 - W Płocku urodził się Stefan Themerson, pisarz, fotografik, filmowiec, artysta awangardowy, autor książek "Pan Tom buduje dom", "Wykład profesora Mma". "Euklides był osłem".


1912 - W Wiesbaden (według innych źródeł - w Łodzi) urodził się Marian Brandys, dziennikarz, reportażysta i pisarz, autor m.in. książek "Kozietulski i inni" oraz "Koniec świata szwoleżerów".


1913 - W Warszawie urodził się Witold Lutosławski, jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX wieku, dyrygent; międzynarodową sławę przyniosły mu takie dzieła jak "Muzyka żałobna", "Gry weneckie", "Kwartet smyczkowy", "Preludia i fuga".


1922 – Metropolita Mediolanu kardynał Achille Ratti, były nuncjusz apostolski w Polsce i późniejszy papież Pius XI, został odznaczony Orderem Orła Białego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.


1928 - W Warszawie urodził się Robert Stiller, pisarz, poliglota, wybitny tłumacz literatury anglojęzycznej, m.in. dzieł Vladimira Nabokova, Anthony Burgessa, Lewisa Carolla, Iana Fleminga.


1930 - W Parczewie urodził się Jan Weber, dziennikarz, muzykolog, popularyzator muzyki klasycznej, autor wielu programów muzycznych Polskiego Radia.


1932 - W Komorowicach Bielskich urodził się Mieczysław Wilczek, przedsiębiorca, działacz gospodarczy, polityk, w latach 1988-89 minister przemysłu w rządzie Mieczysława Rakowskiego, autor "ustawy o działalności gospodarczej" z 23 grudnia 1988 r.


1939 - Początek wizyty ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa w Warszawie.


1943 - W KL Auschwitz Niemcy rozstrzelali 52 polskich więźniów podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej w obozie; wśród rozstrzelanych był płk Jan Karcz, dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii w kampanii polskiej 1939 r., jeden z przywódców tajnej organizacji obozowej.


1945 - W Katowicach urodził się Sławomir Idziak, operator i reżyser filmowy; autor zdjęć m.in. do filmów: "Dyrygent" Andrzeja Wajdy, "Constans" Krzysztofa Zanussiego, "Krótki film o zabijaniu", "Podwójne życie Weroniki" i "Trzy kolory. Niebieski" Krzysztofa Kieślowskiego, "Helikopter w ogniu" Ridleya Scotta -za zdjęcia do tego filmu Idziak otrzymał nominację do Oscara.


1949 - W Moskwie opublikowano komunikat o utworzeniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; w skład RWPG weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i Związek Sowiecki.


1950 - Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie i Gorkowskij Awtomobilnyj Zawod zawarły porozumienie, na mocy którego w Polsce miała rozpocząć się produkcja samochodu GAZ-M20 „Pobieda”. Samochód został wprowadzony na rynek pod nazwą "Warszawa".


1954 - Premiera pierwszego pełnometrażowego kolorowego filmu polskiego "Przygoda na Mariensztacie" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.


1956 - Premiera filmu historycznego "Podhale w ogniu" w reżyserii Jana Batorego i Henryka Hechtkopfa, opowiadającego o XVII-wiecznym powstaniu ludowym pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego.


1967 - Z portu w Casablance w samotny rejs dookoła świata na jachcie "Opty" wypłynął kapitan Leonid Teliga. Podróż zakończył 30 kwietnia 1969 r.


1971 - Kilkugodzinne spotkanie ze stoczniowcami z Gdańska I sekretarz KC PZPR Edward Gierek zakończył słynnym pytaniem: "Pomożecie?".


1977 - W Siedlcach urodziła się Lidia Chojecka, lekkoatletka, wielokrotna medalista halowych mistrzostw Europy, trzykrotna uczestniczka Igrzysk Olimpijskich.


1982 - Sejm uchwalił ustawę "o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego" i zatwierdził dekret o stanie wojennym.


2011 - W Warszawie zmarł Andrzej Szypulski, pisarz i scenarzysta, współautor scenariusza popularnych seriali "Stawka większa niż życie", "Dyrektorzy", "Ślad na ziemi", "Życie na gorąco".


2014 - W Warszawie zmarł Bohdan Poręba, reżyser, publicysta, polityk; twórca filmów "Hubal", "Jarosław Dąbrowski", "Katastrofa w Gibraltarze" i "Polonia Restituta"; członek PZPR, Patriotycznego Ruchu Ocalenia Narodowego, współzałożyciel Zjednoczenia Patriotycznego "Grunwald".


26 stycznia


-----------


1525 - W Gdańsku wybuchł bunt przeciwko rządom burmistrza Eberharda Ferbera. Mieszkańcy miasta obalili dotychczasowe władze, wprowadzili demokratyczny ustrój, skasowane zostały działające na terenie miast klasztory katolickie. Tzw. tumult gdański stłumiła dopiero interwencja zbrojna Polski.


1564 - W bitwie nad Ułą wojska litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Rudego Radziwiłła pokonały armię rosyjską.


1699 - W Karłowicach zawarty został polsko-turecki traktat pokojowy; zgodnie z jego ustaleniami do Polski wracał Kamieniec Podolski oraz inne obszary Ukrainy.


1736 - Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego, dotychczasowego króla Polski. To było 27 stycznia


1797 - W Petersburgu Rosja, Austria i Prusy podpisały ostateczną konwencję rozbiorową Rzeczypospolitej, dodając do niej tajny artykuł, w którym zapisano, że "samo imię Polski będzie na zawsze wymazane z prawa narodów".


1809 - W Kościelisku urodził się Jan Krzeptowski Sabała, gawędziarz, skrzypek, pieśniarz, przewodnik tatrzański, nazwany przez twórcę stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza Homerem Tatr.


1896 - W Warszawie urodziła się Maria Ossowska, socjolożka moralności, etyczka.


1898 - W Moskwie urodziła się Katarzyna Kobro, rzeźbiarka.


1917 - W Krakowie zmarła Antonina Domańska, pisarka, autorka "Paziów króla Zygmunta" i "Historii żółtej ciżemki", pierwowzór postaci Radczyni w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego.


1919 - Przeprowadzone zostały wybory do Sejmu Ustawodawczego, w wyniku których utworzono pierwszy parlament niepodległej Polski. Najwięcej głosów zdobyły Związek Ludowo-Narodowy i Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie".


1931 - W Warszawie urodził się Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca "Wyścigu Pokoju" w 1956 r.


1934 - W Berlinie podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy; obydwa państwa wszelkie kwestie sporne miały rozwiązywać na drodze dyplomatycznej; deklaracja została wypowiedziana jednostronnie przez III Rzeszę Niemiecką w kwietniu 1939 r.


1936 - We Włodzimierzu Wołyńskim urodził się Jan Tadeusz Stanisławski, satyryk, aktor, autor tekstów piosenek.


1942 - W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną; most łączył tzw. duże i małe getto.


1943 - W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.


1944 - W Brzózie niedaleko Kozienic urodził się Antoni Janusz Pastwa, rzeźbiarz, pedagog; współtwórca frontonu Teatru Wielkiego w Warszawie.


1951 - W Piątku urodził się Mieczysław Nowicki, kolarz, mistrz świata i srebrny medalista olimpijski (1976) w jeździe drużynowej na czas.


1955 - Premiera filmu "Pokolenie" w reżyserii Andrzeja Wajdy.


1964 - W Warszawie zmarł Xawery Dunikowski, rzeźbiarz; jego najsłynniejsze dzieła to cykl "Kobiety brzemienne", "Portret matki", "Macierzyństwo", Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny; w czasie wojny więzień niemieckiego obozu Auschwitz.


1966 - W Warszawie, w klinice chirurgicznej Akademii Warszawskiej, prof. Jan Nielubowicz dokonał pierwszego w Polsce udanego przeszczepu nerki.


1972 - W Warszawie zmarł gen. Wacław Komar, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; szef II Oddziału Sztabu Generalnego LWP (1945-1947), wiceminister obrony narodowej i główny kwatermistrz LWP (1951-1953); w 1953 r. aresztowany, zwolniony bez procesu w 1956 r.; od sierpnia 1956 r. dowódca Wojsk Wewnętrznych, usunięty ze stanowiska w 1960 r.


1976 - W Warszawie zmarł Witold Doroszewski, językoznawca.


1980 - W Zakopanem odbyły się pierwsze zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich; zwyciężył w nich Stanisław Bobak.


1982 - Sejm przyjął ustawę Karta Nauczyciela.


1984 - Sejm uchwalił nowe prawo prasowe, zgodnie z którym prasa miała "umacniać konstytucyjny ustrój PRL".


1987 - W Warszawie zmarł Adolf Ciborowski, architekt, urbanista; brał udział w obudowie zniszczonej w czasie drugiej wojny światowej Warszawy, współtworzył również koncepcję urbanistyczną odbudowy Skopje w Macedonii.


1997 - W Warszawie zmarła Mira Zimińska-Sygietyńska, aktorka, reżyser, pedagog, wieloletnia dyrektorka Zespołu "Mazowsze".


2004 - W Warszawie zmarł Aleksander Małachowski, publicysta, działacz polityczny; żołnierz AK, więzień sowieckiego łagru (1944-1945); przewodniczący Klubu Krzywego Koła (1959-1962); od 1980 r. w NSZZ "Solidarność"; internowany w stanie wojennym; w 1983 r. aresztowany za działalności w podziemnej "S"; poseł na Sejm (1989-1997; 2001-2004), wicemarszałek Sejmu (1993-1997); współzałożyciel Unii Pracy (1991); przewodniczący Zarządu Głównego PCK (1998-2004).


2013 - W Cheseaux-sur-Lausanne w Szwajcarii zmarł Stefan Kudelski, elektronik, wynalazca; twórca magnetofonów Nagra, które zrewolucjonizowały technikę rejestracji dźwięku.


2016 - W Warszawie zmarł Jerzy Tomaszewski, artysta-fotografik; twórca ok. 2 tys. zdjęć z Powstania Warszawskiego, w czasie którego był fotoreporterem i korespondentem przygotowującym materiały dla Delegata Rządu na Kraj i Komendanta Głównego Armii Krajowej.


27 stycznia


-----------


1792 – Sejm Wielki odebrał buławy hetmańskie przywódcom konfederacji targowickiej Stanisławowi Szczęsnemu Potockiemu i Sewerynowi Rzewuskiemu.


1861 - W Bochni urodził się Rudolf Modrzejewski, inżynier i architekt, pionier budownictwa mostów wiszących, we Francji i USA znany jako Ralph Modjeski.


1885 - W Wilnie urodził się Bronisław Ziemięcki, polityk, działacz PPS, poseł na Sejm i minister rządów II RP, w latach 1927-33 prezydent Łodzi, zamordowany przez Niemców 22 lutego 1944 roku.


1888 - W Kiszyniowie urodził się Tadeusz Kossakowski, generał WP, cichociemny; w latach 1942-1943 szef motoryzacji i broni pancernej Armii Polskiej na Wschodzie; od 1944 r. w okupowanej Polsce, walczył w Powstaniu Warszawskim.


1899 - W Lublinie urodziła się Maria Górczyńska, aktorka teatralna i filmowa, uczestniczka Powstania Warszawskiego.


1901 - W Wilnie urodził się Jan Kurnakowicz, aktor, znany m.in. z filmu "Zakazane piosenki".


1905 - Początek strajku powszechnego w Królestwie Polskim.


1905 - Urodził się Zenon Nowak, działacz komunistyczny, wieloletni członek najwyższych władz PRL, związany z frakcją "natolińczyków" w PZPR.


1918 - W Warszawie założone zostało Polskie Towarzystwo Geograficzne.


1919 - Dekretem Józefa Piłsudskiego utworzono Państwowe Urzędy Pośrednictwa Pracy; zajmowały się one rejestracją bezrobotnych, przyznawaniem zasiłków i zapomóg oraz pośredniczeniem w znalezieniu pracy.


1922 - W Radgoszczy koło Łomży urodził się Andrzej Trzebiński, poeta, dramaturg, publicysta, redaktor naczelny "Sztuki i Narodu" (1943); rozstrzelany przez Niemców w czasie publicznej egzekucji w listopadzie 1943 r.


1929 - W Wiedniu rozpoczął się Kongres Ukraińskich Nacjonalistów, na którym powołano Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN); w skład OUN weszły struktury Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (UWO), która przeprowadzała w Polsce akcje dywersyjne i sabotażowe, dokonała też nieudanych zamachów na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i marszałka Józefa Piłsudskiego; na czele OUN stanął płk Jewhen Konowalec, szef UWO.


1930 - W Dąbrowie Górniczej urodził się Sobiesław Zasada, kierowca rajdowy, trzykrotny mistrz Europy (1966, 1968, 1971); biznesmen.


1945 - Oddziały Armii Czerwonej wyzwoliły niemiecki nazistowski obóz KL Auschwitz-Birkenau, w którym hitlerowcy zamordowali 1,1 mln kobiet, mężczyzn i dzieci; 90 proc. wszystkich ofiar stanowili Żydzi.


1945 - W Miechowicach na Górnym Śląsku wojska sowieckie dokonały masakry ludności cywilnej; szacuje się, że zamordowanych zostało ponad 200 osób.


1949 - W Łodzi urodził się Zbigniew Rybczyński, reżyser, operator filmów animowanych i eksperymentalnych; w 1983 r. laureat Oscara za film animowany "Tango"; w latach 2009-2013 dyrektor artystyczny Centrum Technologii Audiowizualnych Ce TA we Wrocławiu.


1951 - Polska i NRD podpisały umowę o wytyczeniu w terenie granicy państwowej pomiędzy obydwoma krajami.


1953 - Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Krakowie zakończył się pokazowy proces księży kurii krakowskiej, których władze komunistyczne oskarżyły o szpiegostwo; zapadły wyroki śmierci i kary długoletniego więzienia.


1957 - Pierwsze losowanie Toto-Lotka.


1967 - Zmarł biskup łódzki Michał Klepacz; w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956 pełnił obowiązki przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.


1967 - USA, Wielka Brytania i Związek Sowiecki podpisały Traktat o Przestrzeni Kosmicznej; w porozumieniu uznano, że kosmiczne zasoby są wspólnym dziedzictwem ludzkości.


1972 - Premiera filmu "Perła w koronie" w reżyserii Kazimierza Kutza.


1976 - W Warszawie urodził się Wojciech Klata, aktor, znany m.in. z filmów "300 mil do nieba", "Dekalog I" oraz "Korczak".


1989 - W willi MSW w podwarszawskiej Magdalence doszło do spotkania Lecha Wałęsy i gen. Czesława Kiszczaka, na którym ustalono procedurę obrad Okrągłego Stołu, ich zakres oraz termin rozpoczęcia.


1990 - W Sali Kongresowej w Warszawie rozpoczął obrady XI - ostatni - Zjazd PZPR, podczas którego podjęto uchwałę o zakończeniu działalności partii.


1999 - W Krakowie zmarł Jerzy Turowicz, dziennikarz, publicysta, wieloletni redaktor naczelny "Tygodnika Powszechnego".


2003 - W Warszawie zmarł Henryk Jabłoński, polityk, historyk; działacz PPS; żołnierz kampanii polskiej 1939 r., uczestnik walk pod Narwikiem (1940), członek polskiego ruchu oporu we Francji; minister oświaty i szkolnictwa wyższego (1966-1972); przewodniczący Rady Państwa (1972-1985); członek Biura Politycznego KC PZPR (1971-1981).


2011 - Zmarł prof. Jan Baszkiewicz, prawnik, historyk i politolog, znawca epoki oświecenia oraz historii Francji.


2012 - W Oświęcimiu zmarł Kazimierz Smoleń, współtwórca i wieloletni dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau; więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, m.in. niemieckiego obozu KL Auschwitz.


2013 - W Warszawie zmarł Aleksander Bednarz, aktor, pedagog; przez wiele lat związany z Teatrem im. Jaracza w Łodzi.


2019 – W Warszawie zmarł Antoni Zambrowski, dziennikarz, publicysta, działacz opozycji politycznej w PRL, więzień polityczny.


28 stycznia


-----------


1573 - Podczas sejmu konwokacyjnego posłowie uchwalili akt konfederacji warszawskiej, dotyczący m.in. tolerancji religijnej; sygnatariusze aktu obiecywali "pokój między sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościelech krwi nie przelewać".


1611 - W Gdańsku urodził się Jan Heweliusz, astronom, matematyk, piwowar, grafik, drukarz i wydawca; zmarł w Gdańsku 28 stycznia 1687 r.


1806 - Urodził się Rufin Piotrowski, działacz polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, pamiętnikarz.


1819 - W Warszawie zmarł Jan Kiliński, mistrz szewski, przywódca warszawskich mieszczan w czasie Powstania Kościuszkowskiego, autor pamiętników.


1885 - W Kutaisi w Gruzji urodził się Władysław Raczkiewicz, trzykrotny minister spraw wewnętrznych (1921, 1925-1926 i 1936); od 1921 do 1939 r. pełnił kolejno funkcję wojewody nowogrodzkiego, wileńskiego, krakowskiego i pomorskiego; początkowo zbliżony do endecji, w latach 30. związany z sanacją; w 1930 r. został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, a następnie marszałkiem Senatu; od 1934 r. prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy; w latach 1939-1947 prezydent RP na uchodźstwie.


1886 - W Warszawie na stokach Cytadeli stracono czterech działaczy Proletariatu: Piotra Bardowskiego, Stanisława Kunickiego, Michała Ossowskiego i Jana Pietrusińskiego.


1887 - W Łodzi urodził się Artur Rubinstein, pianista, zaliczany do najwybitniejszych muzyków XX wieku; ceniony szczególnie za interpretacje muzyki Fryderyka Chopina.


1887 - W Paryżu rozpoczęła się budowa Wieży Eiffla, która zakończyła się w marcu 1889 r., tuż przed otwarciem Wystawy Światowej; miała być rozebrana po 20 latach, z czasem stała się symbolem Francji i jej stolicy.


1903 - W Warszawie urodził się Aleksander Kamiński, harcmistrz, żołnierz AK, jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów, autor "Kamieni na szaniec".


1904 - W Warszawie zmarł Adam Minchheimer, kompozytor, dyrygent, pedagog, dyrektor teatru Wielkiego w Warszawie oraz Szkoły Muzycznej, współzałożyciel Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.


1919 - W Oil City w stanie Pensylwania urodził się Francis Gabreski, amerykański pilot polskiego pochodzenia, as myśliwski II wojny światowej (28 zestrzelonych samolotów wroga) oraz wojny w Korei.


1924 - W Radomiu urodziła się Maria Fołtyn, śpiewaczka, reżyserska operowa, popularyzatorka muzyki Stanisława Moniuszki.


1925 - W Poznaniu urodził się Andrzej Stelmachowski, prawnik, doradca komitetu strajkowego w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., uczestnik obrad Okrągłego Stołu; marszałek senatu (1989-1991), minister edukacji narodowej (1991-1992); prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska w latach 1990-2008.


1926 - W Poznaniu urodził się Władysław Findeisen, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, rektor Politechniki Warszawskiej, senator RP.


1927 - W Radziejowicach urodziła się Maria Łopatkowa, działaczka społeczna, pedagog, pisarka, współtwórczyni Komitetu Obrony Praw Dziecka, posłanka na sejm PRL, senator III kadencji RP.


1933 - W Otrębusach pod Pruszkowem urodził się Krzysztof Teodor Toeplitz, pisarz, publicysta, autor scenariuszy filmowych, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie i PWSF w Łodzi.


1936 - W Grójcu urodziła się Edyta Wojtczak, jedna z ikon Telewizji Polskiej, w której przez blisko czterdzieści lat była spikerką.


1949 - W Grudzicach urodził się Jerzy Szczakiel, żużlowiec, indywidualny mistrz świata z roku 1973 oraz mistrz świata w jeździe parami (1971).


1949 - W Tczewie urodził się Grzegorz Kołodko, prof. ekonomii, polityk, dwukrotny wicepremier i minister finansów w latach 1994-1997 i 2002-2003.


1950 - W Warszawie na Krakowskim Przedmieściu odsłonięto zrekonstruowany pomnik Adama Mickiewicza.


1952 - Działalność rozpoczęło Archiwum Akt Nowych.


1954 - W Krakowie zmarł prof. Eugeniusz Romer, geograf, twórca nowoczesnej kartografii polskiej.


1957 - Rada Ministrów postanowiła przerwać budowę metra w Warszawie, ze względu na trudną sytuację ekonomiczną.


1965 - Premiera pierwszego odcinka spektaklu telewizyjnego "Stawka większa niż życie"; odcinek "Wiem, kim jesteś" wyreżyserował Janusz Morgenstern.


1969 - Premiera filmu "Wszystko na sprzedaż" w reżyserii Andrzeja Wajdy.


1971 - W Lozannie zmarł Stanisław Vincenz, prozaik, eseista, filozof.


1977 - Premiera filmu "Barwy ochronne" w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.


1977 - Na antarktycznej wyspie King George w archipelagu Szetlandów rozpoczęto budowę polskiej stacji naukowej.


1989 - W Daytona Beach na Florydzie zmarła Halina Konopacka, lekkoatletka, zdobywczyni pierwszego złotego medalu olimpijskiego dla Polski - w 1928 r. wygrała konkurs rzutu dyskiem podczas igrzysk w Amsterdamie; we wrześniu 1939 r. uczestniczyła w ewakuacji za granicę złota ze skarbca Banku Polskiego.


1989 - W Moskwie zakończyła się konferencja założycielska Stowarzyszenia MEMORIAŁ, po której rozpoczęło ono oficjalną działalność; MEMORIAŁ jest niezależną organizacją zajmującą się opisywaniem i dokumentowaniem komunistycznych represji oraz ochroną praw człowieka w Rosji i krajach byłego ZSRS; w Polsce od początku lat 90. głównym partnerem Stowarzyszenia jest Ośrodek KARTA.


1990 - Ukazało się ostatnie wydanie "Trybuny Ludu", centralnego organu KC PZPR.


1990 - W Bytomiu zmarł Edward Szymkowiak, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski w latach 1952-1965; zawodnik m.in. Legii Warszawa i Polonii Bytom.


2003 - Pod Rysami w Tatrach lawina porwała grupę uczniów tyskiego liceum. Zginęło osiem osób, w tym prowadzący wycieczkę nauczyciel.


2006 - Katastrofa hali Międzynarodowych Targów Katowickich; pod gruzami zawalonego pawilonu zginęło 65 osób.


2010 - W Warszawie zmarł Kazimierz Mijal, działacz komunistyczny, członek PPR, PZPR i władz naczelnych PRL, założyciel nielegalnej Komunistycznej Partii Polski (1965), w latach 1966-83 przebywał na emigracji politycznej w Albanii i Chinach.


2013 - W Warszawie zmarła Stanisława Stanisławska-Majdrowicz, tancerka, choreografka, reżyserka, w latach 1970-78 dyrektorka Operetki Warszawskiej.


2017 - W Lublinie zmarł Andrzej Nikodemowicz, polski kompozytor, pianista i pedagog, kompozytor utworów na fortepian i orkiestrę, a także utworów chóralnych i muzyki religijnej.


2017 – Odbył się ingres arcybiskupa Marka Jędraszewskiego do katedry wawelskiej.


29 stycznia


-----------


1655 - Pod Ochmatowem doszło do bitwy pomiędzy wojskami polskimi, wspieranymi przez Tatarów, a armią kozacko-rosyjską.


1720 - Pod Witebskiem urodził się Franciszek Bohomolec, jezuita, pisarz, wydawca, współtwórca polskiego oświecenia.


1828 - Dekretem cara Mikołaja I z funduszy państwowych utworzono w Warszawie Bank Polski - centralną instytucję finansową Królestwa Polskiego.


1831 - Powstanie Listopadowe: Sejm powołał Rząd Narodowy Królestwa Polskiego z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim jako prezesem.


1846 - W Broniszowie Tarnowskim urodził się Karol Olszewski, fizyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pionier polskiej rentgenografii, w 1883 współautor (z Zygmuntem Wróblewskim) skroplenia tlenu i azotu.


1856 - W Brzeżanach na Ukrainie urodził się Aleksander Brueckner, filolog slawista, historyk kultury, autor "Dziejów literatury polskiej w zarysie", "Dziejów kultury polskiej", "Dziejów języka polskiego" i "Encyklopedii Staropolskiej".


1876 - W Wierzbnie urodził się Adam Grzymała-Siedlecki, dramatopisarz, krytyk literacki.


1882 - W Oświęcimiu urodził się Tadeusz Makowski, malarz, grafik; przedstawiciel Ecole de Paris, większość swojego życia tworzył w Paryżu.


1889 - W Brzeźnicy w powiecie wadowickim urodził się Jan Piwowarczyk, ksiądz, etyk, publicysta, działacz Chrześcijańskiej Demokracji; rektor seminarium duchownego w Krakowie (1939-1944); współzałożyciel "Tygodnika Powszechnego", wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego.


1893 - W Spiczyńcach na Ukrainie urodził się Wacław Jędrzejewicz, żołnierz Legionów Polskich i POW, dyplomata, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (1934-1935); współzałożyciel Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku; autor prac historycznych i wspomnień.


1911 - W Warszawie zmarł Wacław Nałkowski, geograf, pedagog i działacz społeczny.


1913 - W Warszawie z inicjatywy Arnolda Szyfmana otwarty został Teatr Polski; przedstawieniem inaugurującym jego działalność była premiera "Irydiona" Zygmunta Krasińskiego.


1913 - We Lwowie zmarł Władysław Bełza, poeta, autor utworów patriotycznych, m.in. "Katechizmu polskiego dziecka"; współzałożyciel Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza.


1918 - W Warszawie zmarł Jan August Kisielewski, dramatopisarz, eseista, krytyk teatralny, współtwórca kabaretu Zielony Balonik.


1919 - Stany Zjednoczone uznały niepodległość Polski.


1924 - W Chlewie (Wielkopolska) urodził się Jacek Nieżychowski, dziennikarz, aktor i dyrektor Operetki Śląskiej w Gliwicach, członek Silnej Grupy Pod Wezwaniem.


1944 - W Grodkowicach pod Krakowem oddziały Kedywu Armii Krajowej dokonały nieudanego zamachu na pociąg generalnego gubernatora Hansa Franka.


1945 - Powstała niepodległościowa organizacja konspiracyjna "Nie", na czele której stanął gen. August Emil Fieldorf "Nil".


1945 - Początek walk 1 Armii Wojska Polskiego o przełamanie Wału Pomorskiego - systemu niemieckich umocnień.


1946 - Powstało państwowe przedsiębiorstwo połowów dalekomorskich "Dalmor".


1948 - W Zabrzu urodziła się Halina Golanko, aktorka, odtwórczyni roli Ałły w serialu "Kolumbowie" i Kasi w filmie "Uciec jak najbliżej".


1956 - We Wrocławiu urodził się Jan Jakub Kolski, reżyser, scenarzysta; twórca takich filmów jak "Jańcio Wodnik", "Cudowne miejsce", "Historia kina w Popielawach", "Pornografia", "Las, 4 rano".


1962 - W Sulechowie w woj. lubuskim urodziła się Olga Tokarczuk, prozaiczka, eseistka laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018; autorka powieści "Księgi Jakubowe", za którą dostała Literacką Nagrodę Nike, a także m.in. "Prawiek i inne czasy", "Dom dzienny, dom nocny", "Bieguni", "Prowadź swój pług przez kości umarłych".


1978 - W Warszawie zmarł Stanisław Dygat, pisarz, autor powieści "Jezioro Bodeńskie", "Pożegnania", "Disneyland", "Dworzec w Monachium".


1981 - W Bydgoszczy urodziła się Roma Gąsiorowska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Sala samobójców" i "Wojna polsko-ruska".


1990 - Uczestnicy XI Zjazdu PZPR, odbywającego się w Sali Kongresowej w Warszawie, przyjęli uchwałę o zakończeniu działalności partii; PZPR przez ponad 40 lat sprawowała w Polsce najpierw totalitarną, a następnie autorytarną władzę.


1999 - Sekretarz Generalny NATO Javier Solana wystosował do Polski, Czech i Węgier formalne zaproszenia do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego.


2012 - Koncertem pod hasłem "Oto jestem" zainaugurował działalność Stadion Narodowy w Warszawie.


2015 - W Katowicach zmarł Jan Skrzek, muzyk i kompozytor bluesowy.


30 stycznia


-----------


1018 - W Budziszynie zawarty został pokój pomiędzy Bolesławem Chrobrym i cesarzem Henrykiem II, kończący trwające kilkanaście lat wojny.


1260 - Tczew otrzymał prawa miejskie.


1621 - W Sarospatak urodził się Jerzy II Rakoczy, książę Siedmiogrodu, w czasie potopu szwedzkiego sojusznik Szwedów, dowódca wojsk siedmiogrodzkich, pustoszących południowo-wschodnie tereny Rzeczpospolitej.


1644 - Pod Ochmatowem wojska polskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego pokonały armię tatarską Tuhaj-beja.


1667 - W Andruszowie podpisany został polsko-rosyjski traktat rozejmowy, w którym dokonano podziału Ukrainy, na część polską - leżącą na prawym brzegu Dniepru i rosyjską - lewobrzeżną.


1716 - W Blois we Francji zmarła Maria Kazimiera d'Arquien, królowa Polski, wdowa po Janie III Sobieskim.


1721 - W Wenecji urodził się Bernardo Belotto, zwany Canaletto, włoski malarz; w latach 1767-1780 pracował dla króla Stanisława Augusta w Warszawie.


1849 - W Wyrzece koło Śremu urodził się Piotr Wawrzyniak, ksiądz, działacz społeczny i gospodarczy.


1850 - W Warszawie urodził się Aleksander Gierymski, malarz, przedstawiciel realizmu i prekursor impresjonizmu w Polsce; twórca m.in. "Żydówki z pomarańczami", "Święta trąbek", "Trumny chłopskiej".


1861 - We Lwowie zmarł Walery Łoziński, pisarz i publicysta, autor m.in. powieści "Zaklęty dwór".


1901 - W Słupi urodził się Tadeusz Bielecki, publicysta, polityk stronnictw narodowych, poseł na sejm II RP, działacz emigracyjny.


1915 - W Wiedniu zmarł Wacław Gostomski, historyk literatury, krytyk literacki.


1920 – Niemieccy bojówkarze zamordowali w Bytomiu działacza na rzecz polskości Górnego Śląska Piotra Niedurnego.


1922 - W Hadze rozpoczął działalność Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej; jego następcą od 1945 r. jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.


1927 - W Warszawie zakończył się I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, którego zwycięzcą został rosyjski pianista Lew Oborin.


1930 - We Lwowie zmarł Benedykt Dybowski, lekarz, zoolog, badacz Syberii, działacz niepodległościowy; za udział w Powstaniu Styczniowym skazany przez władze carskie na zesłanie.


1939 - Kanclerz Rzeszy Adolf Hitler podczas przemówienia w Reichstagu zapowiedział unicestwienie Żydów w Europie w przypadku wybuchu nowej wojny.


1945 - Niemiecki statek "Wilhelm Gustloff" został zatopiony na Bałtyku przez sowiecki okręt podwodny; według różnych źródeł w wyniku zatonięcia statku zginęło od 4,5 tys. do ponad 9 tys. osób, głównie kobiet i dzieci ewakuowanych z Prus Wschodnich.


1947 - W Szamotułach urodziła się Małgorzata Braunek, aktorka, znana m.in. z filmowej roli Oleńki Billewiczówny w ekranizacji "Potopu" oraz Izabeli Łęckiej w serialu telewizyjnym "Lalka".


1953 - W Paryżu ukazał się pierwszy tom Biblioteki "Kultury", w którym opublikowano "Trans-Atlantyk" i "Ślub" Witolda Gombrowicza.


1968 - W Teatrze Narodowym w Warszawie po raz ostatni wystawiano "Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka - przedstawienie zawieszono na polecenie władz partyjnych jako antyradzieckie; wieczorem pod pomnikiem Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu odbyła się manifestacja studentów, w czasie której protestowano przeciwko cenzurze.


1982 - Stan wojenny: Prezydent USA Ronald Reagan ogłosił 30 stycznia 1982 r. Dniem Solidarności z Narodem Polskim.


1984 - Premiera filmu "Akademia Pana Kleksa" w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego.


1989 - W Białymstoku znaleziono zwłoki księdza Stanisława Suchowolca, przyjaciela księdza Jerzego Popiełuszki, związanego z Solidarnością; według oficjalnego komunikatu zmarł w wyniku zatrucia tlenkiem węgla.


1990 - W Warszawie powstało Muzeum Niepodległości.


1990 - Stanisław Wyganowski został pierwszym po II wojnie światowej niekomunistycznym prezydentem Warszawy.


1990 - Po rozwiązaniu PZPR rozpoczął się zjazd założycielski Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej.


1991 - W Teatrze Dramatycznym w Warszawie odbyła się prapremiera musicalu "Metro", pierwszej prywatnej produkcji teatralnej po upadku PRL.


2001 - W Warszawie zmarł Edmund Fetting, aktor, piosenkarz; muzyk jazzowy; wystąpił m. in. w filmach "Lokis. Rękopis profesora Wittembacha", "Śmierć prezydenta", a także serialu "Czarne chmury".


2014 - W Warszawie zmarł gen. brygady Stefan Bałuk, żołnierz Armii Krajowej, cichociemny, uczestnik Powstania Warszawskiego, fotografik.


2014 - W Lublinie zmarł Andrzej Żarnecki, aktor teatralny i filmowy; grał m.in. w filmach Krzysztofa Zanussiego "Struktura kryształu", "Brat naszego Boga". (PAP)


enh / skp /


Kraj i świat

2024-03-28, godz. 19:10 Ekstraklasa siatkarzy - Resovia - Cuprum 3:0 Asseco Resovia Rzeszów - KGHM Cuprum Lubin 3:0 (25:23, 25:17, 25:22). Asseco Resovia Rzeszów: Torey DeFalco, Stephen Boyer, Bartłomiej Mordyl, Jakub Kochanowski… » więcej 2024-03-28, godz. 19:00 Kraków/ Kandydaci na prezydenta S. Mazur i A. Miszalski łączą siły Kandydaci na prezydenta Krakowa bezpartyjny Stanisław Mazur, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego, oraz poseł Platformy Obywatelskiej Aleksander Miszalski rozpoczynają… » więcej 2024-03-28, godz. 19:00 Bułgaria/ Wkrótce możliwe przedterminowe wybory parlamentarne, szóste od 2021 roku Niepowodzeniem zakończyła się w czwartek próba utworzenia rządu w Bułgarii. Po centrowej koalicji Kontynuujemy Zmiany - Demokratyczna Bułgaria, również… » więcej 2024-03-28, godz. 18:50 USA/ Media: trwa rekrutacja do ewentualnej administracji Trumpa; wymagana "absolutna lojalność" Trwa już rekrutacja do ewentualnej administracji Donalda Trumpa, który może ponownie zostać prezydentem USA; warunkiem jest absolutna lojalność, a Republikański… » więcej 2024-03-28, godz. 18:50 Paprocka o pigułce "dzień po": prezydent zwraca uwagę na konstytucyjne gwarancje ochrony zdrowia dzieci Prezydencka minister Małgorzata Paprocka stwierdziła, że wątpliwość prezydenta ws. dostępności pigułki 'dzień po', budzi jej dostępność dla osób… » więcej 2024-03-28, godz. 18:50 Projekt "Pamięć, Edukacja, Dostępność" muzeum POLIN z niemieckim grantem miliona euro Umowę przekazania grantu na 1 mln euro podpisali w czwartek w Warszawie ambasador Niemiec Viktor Elbling i dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Zygmunt… » więcej 2024-03-28, godz. 18:40 Wspólne oświadczenie po polsko-ukraińskich konsultacjach: oba kraje łączy wyjątkowe partnerstwo (opis) Polskę i Ukrainę łączy wyjątkowe partnerstwo. Będziemy dążyć do znalezienia długoterminowych rozwiązań dzielących nas obecnie wyzwań - czytamy we… » więcej 2024-03-28, godz. 18:30 PAP planuje (piątek, 29 marca) Przekazujemy informacje o planowanych na piątek materiałach własnych i ważniejszych obsługach: W godzinach 5.30-10.00 nadamy m.in.: - tekst o Wielkim… » więcej 2024-03-28, godz. 18:30 Turniej WTA w Miami - Collins: w zakończeniu kariery chodzi o coś więcej niż tylko tenis Danielle Collins w styczniu ogłosiła, że ten sezon będzie jej ostatnim w karierze. Obecnie amerykańska tenisistka jest w znakomitej formie, co potwierdza… » więcej 2024-03-28, godz. 18:30 USA/ Bankman-Fried, założyciel giełdy kryptowalut FTX, skazany na 25 lat więzienia Sam Bankman-Fried, założyciel giełdy kryptowalut FTX, został w czwartek skazany przez sąd w Nowym Jorku na karę 25 lat pozbawienia wolności w związku z… » więcej
1234567
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »