20 września

-----------

1503 - W Wolborzu urodził się Andrzej Frycz Modrzewski, pisarz społeczno-polityczny, publicysta, sekretarz królewski na dworze Zygmunta I Starego, autor traktatu "O poprawie Rzeczypospolitej".

1527 – Podczas polowania w Niepołomicach ciężarna królowa Bona Sforza spadła z konia po ataku niedźwiedzia, co spowodowało przedwczesne narodziny królewicza Olbrachta, który zmarł tego samego dnia. Po jego narodzinach królowa Bona nie mogła mieć potomstwa.

1746 - W Vrbovem na Słowacji urodził się Maurycy Beniowski, podróżnik, autor pamiętników, uczestnik konfederacji barskiej, zesłany przez władze carskie na Kamczatkę, skąd zbiegł do Francji. W imieniu władz francuskich dokonał podboju Madagaskaru, którego ludność ogłosiła go władcą wyspy.

1902 - W Mikułowicach w Świętokrzyskim urodził się Franciszek Kamiński, w okresie II wojny światowej komendant główny Batalionów Chłopskich, działacz ruchu ludowego.

1907 - W Dereszewiczach na Polesiu urodził się Stefan Kieniewicz, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni przewodniczący Komitetu Nauk Historycznych PAN i redaktor "Przeglądu Historycznego".

1908 - Rozegrane zostały pierwsze piłkarskie derby Krakowa między Cracovią a Wisłą; mecz zakończył się remisem 1:1.

1917 - Komitet Narodowy Polski został uznany przez Francję za jedynego prawnego reprezentanta sprawy polskiej na Zachodzie.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Początek bitwy nad Niemnem zakończonej zwycięstwem Wojska Polskiego.

1928 - W Poznaniu urodził się Jerzy Topolski, specjalista w dziedzinie metodologii i teorii historii; profesor UAM.

1934 - W Warszawie zmarł gen. Julian Stachiewicz, historyk wojskowości; żołnierz Legionów Polskich, członek POW; w latach 1919-1920 szef Oddziału III Sztabu Ścisłego Naczelnego Dowództwa; organizator i szef Biura Historycznego Sztabu Generalnego; współzałożyciel "Przeglądu Historyczno-Wojskowego".

1939 - Kampania polska: Koniec bitwy nad Bzurą; gen. Tadeusz Kutrzeba wraz ze sztabem i resztkami oddziałów przebił się do stolicy, gdzie objął funkcję zastępcy dowódcy Grupy Armii "Warszawa".

1939 - Kampania polska: Koniec pierwszej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim - kapitulacja sił Armii "Lublin" i "Kraków".

1939 - Kampania polska: W czasie zajmowania Kut przez wojska sowieckie zginął Tadeusz Dołęga-Mostowicz, pisarz, scenarzysta; autor powieści "Kariera Nikodema Dyzmy" i "Znachor".

1939 - Kampania polska: Armia Czerwona szturmowała Grodno, Kowel i Lwów.

1939 – Okręt podwodny ORP „Wilk” po przedarciu się z Bałtyku na Morze Północne zawinął do portu wojennego w szkockim Rosyth.

1942 - Powstały Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego, działająca podczas II wojny światowej oraz w okresie powojennym.

1946 - W Gliwicach urodził się Julian Kornhauser, poeta, prozaik, krytyk literacki, znawca i tłumacz literatury serbskiej i chorwackiej, współtwórca grupy literackiej "Teraz", profesor UJ.

1953 - W Nowej Soli urodził się Józef Młynarczyk, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski, zdobywca trzeciego miejsca na Mistrzostwach Świata w 1982 r.; zawodnik m.in. Widzewa Łódź i FC Porto, z którym zdobył klubowy Puchar Europy, Super Puchar UEFA i Puchar Interkontynentalny; trener.

1957 - W Rawie Mazowieckiej urodził się Tomasz Dedek, aktor, wystąpił w filmach "Miłość z listy przebojów", "Czarne Słońca", "Nocne graffiti", a także w serialach "Popielec" i "Rodzina zastępcza".

1961 - W wypadku samochodowym zginął Andrzej Munk, reżyser, twórca filmów "Eroica", "Zezowate szczęście", "Pasażerka".

1963 - Premiera filmu "Pasażerka"; reżyseria Andrzej Munk, Witold Lesiewicz.

1976 - W Pyskowicach na Górnym Śląsku urodziła się Agata Buzek, aktorka, modelka; znana m.in. z filmów "Zemsta" oraz "Rewers", za który w 2010 r. zdobyła statuetkę Orła w kategorii najlepsza główna rola kobieca.

1978 - Na granicy polsko-czechosłowackiej, w Karkonoszach spotkali się członkowie KSS KOR i czechosłowackiej organizacji opozycyjnej "Karta 77".

1982 - Premiera filmu "Dolina Issy" w reżyserii Tadeusza Konwickiego.

1985 - W Waszyngtonie prymas Polski Józef Glemp wezwał Stany Zjednoczone do zniesienia sankcji wobec Polski.

1987 - 22 członków Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność", wybranej na I Zjeździe w 1981 r., wystosowało apel do Lecha Wałęsy o zwołanie posiedzenia Krajowej Komisji w składzie z 1981 r.

2002 - Premiera filmu "Anioł w Krakowie" w reżyserii Artura Więcka.

2005 - W Wiedniu zmarł Szymon Wiesenthal, słynny tropiciel nazistów, założyciel Żydowskiego Centrum Dokumentacji Historycznej okresu Holokaustu; w czasie wojny więzień niemieckich obozów koncentracyjnych.

2010 – Otwarto zmodernizowany Stadion Miejski w Poznaniu, jedną z czterech polskich aren Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku.

2020 – Zmarła Ewa Berberyusz, reporterka, publicystka, działaczka „Solidarności”, współpracowniczka paryskiej „Kultury”. Opublikowała biografie Jerzego Giedroycia „Książę z Maisons-Laffitte” i Władysława Andersa „Władysław Anders. Życie po Monte Cassino”.

21 września

-----------

1461 - W Krakowie zmarła Zofia Holszańska, księżna litewska, królowa Polski, ostatnia żona króla Władysława II Jagiełły.

1845 - W Passy pod Paryżem zmarła Klementyna Hoffmanowa, pisarka, pedagog, autorka m.in. utworów dla dzieci i młodzieży.

1860 - We Frankfurcie nad Menem zmarł Arthur Schopenhauer, niemiecki filozof urodzony w Gdańsku, autor dzieła "Świat jako wola i przedstawienie".

1904 - W Bogusławiu na Wołyniu urodził się Stefan Maria Kuczyński, historyk, mediewista, autor powieści historycznych, m.in. "Zawisza Czarny".

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Początek konferencji pokojowej w Rydze.

1924 - Stefan Żeromski zakończył pracę nad powieścią "Przedwiośnie".

1932 - Podpisanie umowy z Fiatem na produkcję w Polsce samochodów osobowych i ciężarówek.

1939 - Kampania polska: Resztki obrońców Grodna złożyły broń przed Sowietami. Armia Czerwona zajęła Kowel.

1942 - Niemcy zakończyli wielką akcję likwidacyjną w warszawskim getcie, rozpoczętą 22 lipca 1942 r. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie pozostało ok. 60 tys. osób, z czego blisko połowa nielegalnie.

1942 - Niemcy wywieźli z Suchedniowa do obozu zagłady w Treblince około 4,5 tys. Żydów.

1946 - Uchwała KRN o Trzyletnim Planie Odbudowy Kraju.

1975 - W Warszawie wybuchł pożar w Centralnym Domu Dziecka "Smyk".

1978 - Premiera filmu "Spirala" w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 - Polskie Radio, zgodnie z podpisanymi przez władze komunistyczne porozumieniami, przeprowadziło pierwszą transmisję mszy świętej.

1997 - Odbyły się wybory parlamentarne. Wyniki wyborów do Sejmu: AWS 33,83 proc., SLD 27,13 proc., UW 13,37 proc., PSL 7,31 proc., ROP 5,56 proc. W Senacie AWS zdobyła 51 mandatów, SLD 28, UW 8, ROP 5, PSL 3. Pięć mandatów uzyskali kandydaci niezależni. Frekwencja: 47,93 proc.

2002 - W Warszawie zmarł Andrzej Miłosz, reżyser filmów dokumentalnych, dziennikarz i tłumacz; żołnierz ZWZ-AK, uhonorowany medalem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata".

2014 - W rozegranym w Katowicach finale Mistrzostw Świata w siatkówce reprezentacja Polski pokonała 3-1 reprezentację Brazylii i zdobyła złoty medal.

22 września

-----------

967 - Zwycięstwo wspieranych przez Czechów wojsk Mieszka I w bitwie z Wolinianami pod dowództwem Wichmana; dokładne miejsce starcia pozostaje nieznane.

1879 - W Warszawie urodził się Edward Wittig, rzeźbiarz, autor Pomnika Lotnika w Warszawie.

1907 - W Giżewie pod Kruszwicą urodził się Zbigniew Przybyszewski, komandor porucznik, obrońca Helu w 1939 r., odznaczony orderem Virtuti Militari; aresztowany w 1950 r. przez władze komunistyczne i oskarżony o "próbę obalenia władzy ludowej", skazany na karę śmierci; wyrok wykonano 16 grudnia 1952 r.

1920 - W Szembruczku koło Grudziądza urodził się Henryk Zieliński, historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Śląskiego.

1929 - Radio Kraków przeprowadziło pierwszą w kraju transmisję radiową meczu piłkarskiego (Wisła-Cracovia).

1939 - Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do opuszczonego przez Niemców Białegostoku i Brześcia; w Brześciu odbyła się tzw. defilada zwycięzców.

1939 - Kampania polska: Załoga Lwowa pod dowództwem gen. Władysława Langnera, nie chcąc oddać miasta w ręce Niemców, skapitulowała przed oddziałami Armii Czerwonej; Sowieci złamali wkrótce warunki kapitulacji i internowali obrońców.

1939 - Kampania polska: W bitwie pod Łomiankami Górnymi, prowadząc atak na bagnety, poległ dowódca grupy operacyjnej gen. Mikołaj Bołtuć.

1939 - Pod Warszawą zginął gen. Werner von Fritsch, były naczelny dowódca niemieckich wojsk lądowych, jedyny generał Wehrmachtu poległy w kampanii polskiej.

1939 - Kampania polska: Wojska Frontu Północnego gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego atakując niemiecki VIII Korpus Armijny rozpoczęły drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

1939 - III Rzesza i ZSRS uzgodniły w Moskwie przebieg tzw. Linii demarkacyjnej na ziemiach polskich.

1939 - Kampania polska: W nocy z 21 na 22 września oddziały Armii Czerwonej zajęły Grodno, które przez dwa dni stawiało opór sowieckim agresorom.

1939 - Kampania polska: Pod Sopoćkiniami w okolicach Grodna żołnierze sowieccy zastrzelili gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, dowódcę Zgrupowania "Grodno".

1939 - W Kołomaniu koło Kielc urodził się Marian Kasprzyk, bokser, mistrz olimpijski z Tokio (1964).

1940 - Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa; do grudnia 1940 r. Niemcy wysiedlili około 20 tys. Polaków z 35 miejscowości; polskiej ludności odbierano gospodarstwa, majątek i oszczędności, wysiedlani mogli zabrać ze sobą jedynie drobny sprzęt, koce i ubrania oraz zapas żywności na trzy dni.

1940 - W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

1942 - Niemcy rozpoczęli akcję deportacji Żydów z getta w Częstochowie, w jej wyniku ponad 40 tys. osób wywiezionych zostało do obozu zagłady w Treblince; chorych, słabych lub stawiających opór zabijano na miejscu w getcie.

1947 - W Szklarskiej Porębie rozpoczęła się narada przedstawicieli dziewięciu partii komunistycznych, w czasie której podjęto uchwałę o powołaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominformu). Siedzibą Biura miał być Belgrad.

1953 - Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie zakończył się pokazowy proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka oraz kilku innych księży i świeckich pracowników kurii; komunistyczne władze zarzuciły oskarżonym "kolaborację z hitlerowskim okupantem, szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych i Watykanu oraz próbę obalenia ludowych władz". Torturowanego w śledztwie bp Kaczmarka skazano na 12 lat więzienia.

1953 - W Lublinie urodził się Tomasz Wójtowicz, siatkarz, złoty medalista mistrzostw świata (1974) i igrzysk olimpijskich w Montrealu (1976).

1964 - W Warszawie na Wiśle uruchomiono tzw. Grubą Kaśkę - jedno z najważniejszych ujęć wody w stolicy Polski.

1970 - W Warszawie zmarł Tadeusz Manteuffel, historyk mediewista, w latach 1940-1944 kierownik studium historycznego tajnego Uniwersytetu Warszawskiego; twórca i wieloletni dyrektor Instytutu Historii PAN.

1975 - Premiera filmu "Noce i dnie" w reżyserii Jerzego Antczaka.

1980 - W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Ogólnopolski Komitet Założycielski złożył wniosek o rejestrację Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

1986 - Premiera filmu "C.K. Dezerterzy" w reżyserii Janusza Majewskiego.

1989 - Decyzją Sądu Najwyższego Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS), zdelegalizowane po wprowadzeniu stanu wojennego, zostało ponownie zarejestrowane.

1989 - Izba Wojskowa Sądu Najwyższego uchyliła wyrok wobec Zdzisława Najdera, skazanego w 1983 r. na karę śmierci.

1997 - Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie umorzyła śledztwo przeciwko płk. Ryszardowi Kuklińskiemu, uznając, że podejmując współpracę z amerykańskim wywiadem działał na rzecz Polski oraz w stanie "wyższej konieczności".

2000 - Po zakończeniu budowy Mostu Świętokrzyskiego został zamknięty tymczasowy Most Syreny w Warszawie.

2000 - W Bielsku-Białej zakończono produkcję samochodu Fiat 126p, popularnego Malucha; w sumie w latach 1973-2000 w zakładach w Bielsku-Białej i Tychach wyprodukowano ponad 3,3 mln tych aut, z czego blisko 900 tys. trafiło na eksport.

2005 - W Pradze zmarł Janusz Bukowski, aktor, wystąpił w filmach "C.K. Dezerterzy", "Prywatne śledztwo", "Symetria", a także w serialu "Pogranicze w ogniu".

2014 - Prezydent Bronisław Komorowski powołał rząd Ewy Kopacz.

23 września

-----------

1492 - W katedrze wawelskiej odbyła się koronacja Jana I Olbrachta.

1816 - W Marymoncie (obecnie Warszawa) powołano Instytut Agronomiczny - pierwszą wyższą szkołę rolniczą na ziemiach polskich, z którego w późniejszym czasie powstała Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.

1898 - W Warszawie urodziła się Jadwiga Smosarska, aktorka, gwiazda polskiego kina okresu międzywojennego, znana z ról w filmach "Trędowata", "Księżna Łowicka", "Barbara Radziwiłłówna".

1922 - Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni.

1934 - Franciszek Hynek i Władysław Pomaski wygrali zawody balonowe o Puchar Gordona Bennetta rozgrywane w Warszawie.

1939 - Po uszkodzeniu niemieckimi pociskami elektrowni rozgłośnia Polskiego Radia w Warszawie przerwała nadawanie stałego programu.

1939 - W Dąbrowie Górniczej urodził się Janusz Gajos, aktor Teatru Narodowego w Warszawie, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Powszechnym; wystąpił w filmach "Przesłuchanie", "Ucieczka z kina 'Wolność'", "Szwadron", "Psy", "Trzy kolory. Biały", "Śmierć jak kromka chleba", "Akwarium", "Żółty szalik", "Zemsta", "Przedwiośnie", "Jasminum", "Układ zamknięty", "Body/Ciało"; niezwykle popularny jako Janek Kos z serialu "Czterej pancerni i pies", znany także z występów w Kabarecie Olgi Lipińskiej i kabarecie Pod Egidą.

1942 - Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Szydłowcu, w którym zamkniętych było około 16 tys. Żydów; większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Treblince.

1943 - Niemcy zakończyli ostatni etap likwidacji getta w Wilnie; Żydzi deportowani zostali do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku oraz do obozów pracy na terenie Łotwy i Estonii.

1944 - Początek wizyty w Moskwie delegacji PKWN z Bolesławem Bierutem na czele.

1946 - Krajowa Rada Narodowa powołała Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; z jej powodu do obozów pracy trafiło ponad 84 tys. osób, a ponad 200 tys. otrzymało karę grzywny.

1953 - W Józefowie pod Warszawą urodził się Grzegorz Markowski, muzyk rockowy, wokalista zespołu Perfect.

1976 - Powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), będący reakcją na represje, które w 1976 r. spotkały protestujących robotników z Radomia, Ursusa i Płocka. Głównym celem Komitetu było niesienie pomocy prawnej i finansowej represjonowanym przez peerelowskie władze robotnikom i ich rodzinom.

1980 - W Warszawie władze komunistyczne aresztowały przywódcę Konfederacji Polski Niepodległej Leszka Moczulskiego.

1980 - Premiera filmu "Urodziny młodego warszawiaka" w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.

1992 - Premiera filmu "Gorzkie gody" w reżyserii Romana Polańskiego.

1994 - W Morągu zmarł Zbigniew Nienacki, pisarz, dziennikarz, autor cyklu powieści przygodowych o Panu Samochodziku, a także książki "Raz w roku w Skiroławkach".

2001 - Odbyły się wybory parlamentarne. W wyborach do Sejmu koalicja SLD-UP uzyskała 41,04 proc. głosów, PO 12,68 proc., "Samoobrona" 10,2 proc., PiS 9,5 proc., PSL 8,98 proc., LPR 7,87 proc. W Senacie SLD-UP zdobyły 75 mandatów, Blok Senat 2001 - 15, PSL - 4, "Samoobrona" i LPR - po dwa mandaty, kandydaci niezależni - 2. Frekwencja: 46,29 proc.

2001 - W Kowarach zmarł Henryk Tomaszewski, aktor, mim, tancerz, choreograf, założyciel i dyrektor Wrocławskiego Teatru Pantomimy.

2013 - We Wrocławiu zmarł Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca "Wyścigu Pokoju".

2017 - W Warszawie przy al. Wojska Polskiego odsłonięto wzniesiony z inicjatywy ambasady Holandii Pomnik generała Stanisława Sosabowskiego.

24 września

-----------

1621 - W czasie wyprawy chocimskiej przeciwko Turkom zmarł hetman wielki litewski i wojewoda wileński Jan Karol Chodkiewicz.

1793 - II rozbiór Rzeczypospolitej: w nocy z 23 na 24 września Sejm obradujący na zamku grodzieńskim przeprowadził cesję terytorium Rzeczypospolitej na rzecz Prus.

1816 - W Warszawie w wyniku wypadku (stratowany przez konia na Placu Saskim) zmarł gen. Michał Sokolnicki, inżynier, uczestnik wojny z Rosją w 1792 r., Powstania Kościuszkowskiego oraz wojen napoleońskich.

1821 - W mazowieckiej wiosce Laskowo-Głuchy urodził się Cyprian Norwid, poeta, prozaik, dramatopisarz, rzeźbiarz, malarz i rysownik; niedoceniany za życia, po latach wyniesiony do panteonu polskich wieszczów.

1856 - W Martynówce koło Kaniowa na Ukrainie urodził się Ludwik Waryński, działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego, twórca Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii "Proletariat" - pierwszej polskiej partii robotniczej.

1896 - W Warszawie urodził się Tadeusz Sygietyński, kompozytor, dyrygent, założyciel zespołu "Mazowsze".

1914 - W Warszawie urodził się Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; twórca muzyki do pieśni "Warszawskie dzieci"; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, tam powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych; za zasługi dla kultury muzycznej uhonorowany przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim.

1918 - W Dzikowie pod Tarnobrzegiem urodził się Hieronim Dekutowski, "Zapora", żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, legendarny dowódca oddziałów partyzanckich AK i WiN; skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci, stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu MBP na warszawskim Mokotowie.

1922 - Odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego I kadencji.

1926 - Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o utworzeniu przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.

1939 - W Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych w czasie niemieckiego bombardowania Oskar Sosnowski, profesor Politechniki Warszawskiej, architekt, teoretyk sztuki, konserwator zabytków; autor kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie oraz kościoła św. Rocha w Białymstoku.

1941 - W Wielkiej Brytanii członkowie koalicji antyhitlerowskiej podpisali Kartę Atlantycką; uznano w niej m.in. prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów i własnego niepodległego państwa.

1943 - Żołnierze Armii Krajowej uwolnili z niemieckiego więzienia w Biłgoraju około 100 osób.

1944 - Powstanie Warszawskie: Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.

1958 - I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka ogłosił hasło budowy tysiąca szkół na tysiąclecie państwa polskiego.

1971 - Premiera filmu "Życie rodzinne" w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1980 - W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie został złożony wniosek o rejestrację NSZZ "Solidarność" z siedzibą w Gdańsku.

1980 - W Warszawie odbyło się pierwsze od 1967 r. posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu.

2004 - Sejm RP przyjął raport sejmowej komisji śledczej badającej tzw. aferę Rywina.

2004 - Premiera filmu "Mój Nikifor" w reżyserii Krzysztofa Krauze.

2010 - W Krakowie pod Rynkiem Głównym otwarto podziemną ekspozycję i trasę turystyczną "Śladami europejskiej tożsamości Krakowa".

2013 - W Skolimowie zmarła Teresa Szmigielówna, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Celuloza", "Pętla", "Eroica", "Pociąg", "Szczęściarz Antoni" i "Wszyscy święci".

25 września

-----------

1604 - Hetman polny litewski Jan Karol Chodkiewicz pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Białym Kamieniem w Inflantach.

1648 - Powstanie Chmielnickiego: Pod Piławcami wojska polskie poniosły klęskę w starciu z armią kozacko-tatarską.

1866 - W Warszawie zmarł hrabia Fryderyk Skarbek, ekonomista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, pisarz i publicysta.

1893 - W Nowym Folwarku w Wielkopolsce urodził się Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; zamordowany w 1943 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau; beatyfikowany w 1987 r.

1895 - W Gorlicach urodził się Marian Porwit - wykładowca szkół wojskowych, znakomity teoretyk i historyk wojskowości; autor takich prac jak "Obrona Warszawy", "Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku".

1902 - W Warszawie urodziła się Hanka Ordonówna, piosenkarka, aktorka, tancerka; jedna z największych gwiazd przedwojennych scen kabaretowych i teatralnych, jej szlagiery "Na pierwszy znak" czy "Miłość ci wszystko wybaczy" należą do klasyki polskiej muzyki.

1909 - W Warszawie urodził się Anatol Fejgin, działacz komunistyczny, członek KPP, PPR i PZPR; funkcjonariusz Głównego Zarządu Informacji WP (1945-1949), następnie dyrektor Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1951-1954); odpowiedzialny za terror i zbrodnie komunistyczne; po październikowej "odwilży", w 1957 r. skazany na 12 lat więzienia za "łamanie socjalistycznej praworządności".

1911 - Pionier lotnictwa Michał Scipio del Campo dokonał oblotu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego przez przedsiębiorstwo "Awiata".

1912 - W Skierniewicach urodziła się Jadwiga Kuryluk, aktorka znana m.in. z serialu "Jan Serce", żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

1919 - W Karpętnej na Zaolziu urodził się Stanisław Hadyna, kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel i wieloletni kierownik Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca "Śląsk".

1921 - We Lwowie Stefan Fedak, należący do ukraińskiej konspiracyjnej organizacji bojowej, dokonał nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego.

1926 - W Łodzi urodził się Tadeusz Pluciński, aktor, związany z warszawskimi teatrami Współczesnym, Polskim i Syreną; wystąpił m.in. w filmach "Hydrozagadka", "Co mi zrobisz jak mnie złapiesz" i "Sekret Enigmy".

1930 - W Starachowicach urodził się Bogusz Bilewski, aktor, znany z ról w filmach "Pan Wołodyjowski", "Potop", "Aria dla atlety" oraz serialu "Janosik".

1931 - W wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym koło Ostrowa Wielkopolskiego zmarł Aleksander Skrzyński, dyplomata, minister spraw zagranicznych, w latach 1925-1926 premier RP.

1935 - Premiera filmu "Dwie Joasie" w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1939 - Kampania polska: Przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę - najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.

1939 - Kampania polska: Na Helu bateria nadbrzeżna im. Heliodora Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi "Schlesien" i "Schleswig-Holstein".

1940 - W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).

1943 - Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa.

1944 - W czasie Powstania Warszawskiego zginął ppor. AK Eugeniusz Lokajski "Brok", przedwojenny lekkoatleta, w latach 30. należący do światowej czołówki oszczepników, olimpijczyk z Berlina (1936); autor ponad 850 fotografii dokumentujących walkę i życie codzienne warszawskich powstańców.

1946 - Powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej.

1950 - W Dobromierzu na Dolnym Śląsku urodził się Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca "Wyścigu Pokoju".

1953 - W nocy z 25 na 26 września władze komunistyczne aresztowały prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego i biskupa Antoniego Baraniaka.

1954 - W Warszawie urodził się Jacek Skubikowski, wokalista, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów piosenek.

1958 - W Słomnikach urodził się Wacław Wieczorek, jeden z najlepszych polskich sportowych pilotów, zdobywca 20 indywidualnych medali mistrzostw świata i Europy w lataniu precyzyjnym i rajdowym.

1965 - Premiera filmu "Popioły" w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1967 - W Londynie zmarł gen. Stanisław Sosabowski, organizator i dowódca 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, na czele której walczył w 1944 r. pod Arnhem.

1973 - Premiera filmu "Zazdrość i medycyna" w reżyserii Janusza Majewskiego.

1985 - W Warszawie zmarła Zofia Jaroszewska, aktorka, pedagog, przez wiele lat związana z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; wystąpiła w filmach "Dwanaście krzeseł", "Granica", "Panny z Wilka", a także w serialu "Lalka".

2005 - Odbyły się wybory parlamentarne. W wyborach do Sejmu zwyciężyło PiS uzyskując 26,99 proc. głosów; PO otrzymała 24,14 proc. głosów, "Samoobrona" 11,41 proc., SLD 11,31 proc., LPR 7,97 proc. i PSL 6,96 proc. W wyborach do Senatu PiS zdobyło 49 mandatów, PO - 34, LPR - 7, "Samoobrona" - 3, a PSL - 2 mandaty. Frekwencja: 40,57 proc.

2010 - W Orleanie zmarł Kazimierz Romanowicz, żołnierz 2 Korpusu Polskiego, jedna z czołowych postaci polskiej emigracji, twórca księgarni i wydawnictwa "Libella" w Paryżu.

26 września

-----------

1629 - W Altmarku podpisany został polsko-szwedzki rozejm, na mocy którego we władaniu Szwecji pozostawały zdobyte przez nią porty i miasta inflanckie.

1815 - W Paryżu władcy Rosji, Austrii i Prus podpisali Akt Świętego Przymierza, którego celem było utrwalenie postanowień Kongresu Wiedeńskiego oraz zwalczanie ruchów demokratycznych i narodowych w Europie.

1836 - We Wrześni urodził się Edward Likowski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski (1914-1915).

1867 - W majątku Poznajów koło Witebska urodził się Józef Leśniewski, generał WP, dowódca 3 Dywizji Strzelców I Korpusu Polskiego w Rosji (1917-1918); w latach 1919-1920 minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa.

1878 - W Warszawie przy ul. Tłomackie uroczyście otwarto Wielką Synagogę; 16 maja 1943 r. po stłumieniu przez Niemców powstania w warszawskim getcie została ona wysadzona w powietrze na rozkaz gen. SS Jurgena Stroopa.

1895 - W Detmold w Niemczech urodził się Juergen Stroop, działacz NSDAP, SS-Grupenfuehrer; po wybuchu II wojny światowej, jako dowódca SS i pułkownik policji, brał udział w mordowaniu polskiej i żydowskiej ludności w Wielkopolsce; w lutym 1943 r. objął stanowisko komendanta policji w dystrykcie Galicja, uczestnicząc w eksterminacji Żydów; w kwietniu 1943 r. skierowany został do Warszawy, odpowiedzialny za stłumienie powstania w warszawskim getcie; we wrześniu 1943 r. przeniesiony do Aten, gdzie objął stanowisko szefa SS i policji; po wojnie aresztowany i skazany w 1951 r. na karę śmierci; stracony w więzieniu na warszawskim Mokotowie.

1908 - W Bezdanach pod Wilnem Organizacja Bojowa PPS dowodzona przez Józefa Piłsudskiego przeprowadziła akcję na rosyjski wagon pocztowy, w wyniku której zdobyto ponad 200 tys. rubli.

1923 - W Nowym Sączu urodził się Stanisław Zaczyk, aktor filmowy i teatralny, wystąpił w serialach "Stawka większa niż życie", "Polskie drogi", "Dom", a także w filmach "Czekam w Monte-Carlo" i "Jezioro osobliwości".

1936 - Nikołaj Jeżow został mianowany szefem NKWD; 11 sierpnia 1937 r. wydał rozkaz, który rozpoczął eksterminację Polaków na terenie Związku Sowieckiego.

1939 - Kampania polska: Armia Czerwona zajęła Zamość.

1939 - Kampania polska: Kapitulacja oddziałów Frontu Północnego zakończyła drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

1939 - Kampania polska: Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał ostatni rozkaz dla dowódcy Armii "Warszawa" gen. Juliusza Rómmla, w którym dziękował wszystkim żołnierzom za bohaterską obronę stolicy.

1946 - Rada Ministrów na wniosek marszałka Michała Roli-Żymierskiego pozbawiła obywatelstwa polskiego ponad 70 dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którzy przystąpili do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Wśród nich znalazł się gen. Władysław Anders.

1946 - W Warszawie urodziła się Barbara Toruńczyk, publicystka, w latach 1977-1979 sekretarz redakcji niezależnego kwartalnika "Zapis", od 1983 r. redaktor naczelny "Zeszytów Literackich".

1958 - W Krakowie zmarł Kazimierz Nitsch, polski językoznawca, slawista, ostatni przed likwidacją prezes Polskiej Akademii Umiejętności.

1978 - W Warszawie zmarł Jan Parandowski, prozaik, eseista, tłumacz, znawca kultury starożytnej Grecji i Rzymu.

1981 - W Gdańsku rozpoczęła się druga tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ "Solidarność".

1987 - Wiceprezydent USA George Bush rozpoczął w Polsce oficjalną wizytę.

1991 - W Gdańsku zmarł Jerzy Afanasjew, poeta, reżyser, współzałożyciel teatru studenckiego Bim-Bom w Gdańsku.

1997 - Premiera filmu "Szczęśliwego Nowego Jorku" w reżyserii Janusza Zaorskiego.

2001 - Uruchomiona została polskojęzyczna wersja Wikipedii, jednej z najpopularniejszych witryn internetowych.

2003 - Premiera filmu "Żurek" w reżyserii Ryszarda Brylskiego.

2009 - W Hamburgu zmarł Zygmunt Chychła, bokser; w 1952 r. na igrzyskach w Helsinkach zdobył dla Polski pierwszy po II wojnie światowej złoty medal olimpijski; dwukrotny mistrz Europy. (PAP)

szuk /