14 czerwca

Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady

----------

1634 - W Polanowie podpisany został polsko-rosyjski "pokój wieczysty"; król Władysław IV zrzekł się tytułu cara i praw do tronu rosyjskiego, Rzeczpospolita zachowała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską.

1807 - Armia Imperium Rosyjskiego przegrała bitwę pod Frydlandem niedaleko Królewca; zwycięzcami były oddziały francuskie dowodzone przez Napoleona; po bitwie car Aleksander I podpisał traktat pokojowy w Tylży, którego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego.

1812 - W Piaskach na Lubelszczyźnie urodził się Antoni Patek, uczestnik Powstania Listopadowego, zegarmistrz; wspólnie z Adrienem Philippe'em założył istniejącą do dziś firmę produkującą luksusowe zegarki.

1845 - Otwarto pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pomiędzy Warszawą a Grodziskiem Mazowieckim.

1909 - W Warszawie zmarł Witold Wojtkiewicz, malarz, rysownik, ilustrator, jeden z czołowych twórców Młodej Polski.

1927 - W Paryżu na Cmentarzu Montmartre przeprowadzono ekshumację szczątków Juliusza Słowackiego, które na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego sprowadzono do Polski i uroczyście złożono na Wawelu.

1927 - Uchwałą warszawskiego magistratu powołano Miejski Ogród Zoologiczny na Pradze.

1930 - W Poznaniu urodził się Włodzimierz Odojewski, prozaik, publicysta, wieloletni kierownik literacki Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

1932 - Do gdańskiego portu wpłynął niszczyciel ORP "Wicher" rozpoczynając tzw. kryzys gdański; działania podjęte przez władze polskie były reakcją na wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród niemieckich mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska, które przekładały się na działania gdańskiego senatu, zmierzające do ograniczenia uprawnień przysługujących w tym mieście Polsce.

1933 - W Łodzi urodził się Jerzy Kosiński, pisarz, autor książek "Malowany ptak", "Kroki", "Wystarczy być", "Pustelnik z 69 Ulicy".

1939 - W Warszawie urodził się Marek Gaszyński, dziennikarz, prezenter muzyczny, autor tekstów piosenek "Nie zadzieraj nosa", "Sen o Warszawie", "Gdzie się podziały tamte prywatki", a także książek, m.in. o Czesławie Niemenie i Czerwonych Gitarach.

1939 - W Łodzi urodził się Czesław Majewski, kompozytor, pianista, aktor kabaretowy.

1940 - Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.

1945 - W Bytomiu rozpoczęła działalność Opera Śląska.

1947 - Na terenie b. niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau odbyła się uroczystość otwarcia Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka; w uroczystości wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób, głównie byłych więźniów.

1955 - W Katowicach urodził się Piotr Szmitke, malarz, rzeźbiarz, scenograf, reżyser, kompozytor i dramaturg.

1956 - Do Polski powrócił z emigracji Stanisław Cat-Mackiewicz; publicysta, pisarz, polityk konserwatywny; założyciel i redaktor naczelny wileńskiego "Słowa", poseł z list BBWR (1928-1930); następnie działacz opozycji, więzień Berezy Kartuskiej; na emigracji członek Rady Narodowej (1940-1941); przeciwnik polityki gen. Władysława Sikorskiego; premier rządu RP na emigracji (1954-1955); w 1956 r. wrócił do Polski; negocjując swój powrót nawiązał współpracę ze służbami specjalnymi PRL.

1958 - W Świerku uruchomiony został pierwszy polskie reaktor jądrowy "Ewa".

1959 - W Łodzi urodził się Władysław Pasikowski, reżyser, scenarzysta, autor filmów "Kroll", "Psy", "Psy 2. Ostatnia krew", "Demony wojny wg Goi", "Operacja Samum", "Pokłosie", "Jack Strong", a także serialu "Glina".

1969 - W Wiesbaden zmarł Marek Hłasko, pisarz, scenarzysta filmowy; autor powieści "Sonata marymoncka", "Następny do raju", "Sowa, córka piekarza", opowiadań "Pierwszy krok w chmurach", "Ósmy dzień tygodnia", "Pętla", a także książki "Piękni dwudziestoletni".

1970 - W Krakowie zmarł Roman Ingarden - filozof, uczeń Edmunda Husserla, twórca krakowskiej szkoły filozoficznej, fenomenolog, badacz podstaw teorii literatury i estetyki opisowej, członek PAN, wieloletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1985 - W Gdańsku zakończył się proces działaczy opozycji demokratycznej: Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika; zapadły wyroki skazujące na kary od 2,5 roku do 3,5 roku więzienia.

1985 - We Wrocławiu po raz pierwszy od czasu II wojny światowej udostępniona została publiczności "Panorama Racławicka" Wojciecha Kossaka i Jana Styki.

1987 - W Essen w Niemczech zmarł Stanisław Bareja, reżyser filmowy, autor komedii "Miś", "Co mi zrobisz jak mnie złapiesz", "Poszukiwana, poszukiwany" oraz seriali "Alternatywy 4" i "Zmiennicy".

2014 - Tygodnik "Wprost" ujawnił zapisy nagrań rozmów polityków Platformy Obywatelskiej, wysokich urzędników państwowych oraz biznesmenów prowadzone w restauracjach Sowa & Przyjaciele, Amber Room oraz Osteria. Publikacja rozpoczęła tzw. aferę podsłuchową.

15 czerwca

-------------

1545 - W Wilnie zmarła Elżbieta Habsburżanka, żona Zygmunta II Augusta, królowa Polski.

1794 - Insurekcja kościuszkowska: wojska pruskie sprzymierzone z wojskami rosyjskimi zajęły Kraków.

1808 - Rozpoczęło się oblężenie Saragossy przez wojska napoleońskie, w którym uczestniczyli ułani i piechurzy Legii Nadwiślańskiej pod dowództwem płk. Józefa Chłopickiego.

1818 – Wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła p.w. św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyży w Warszawie. Świątynia była wznoszona ku czci cara i króla Polski Aleksandra I.

1835 - W Vanves koło Paryża zmarł Bonawentura Niemojowski, prawnik, poseł na Sejm Królestwa Polskiego, jeden z przywódców liberalnej opozycji sejmowej - "kaliszan"; w czasie powstania listopadowego członek Rządu Narodowego i jego ostatni prezes; prezes Komitetu Tymczasowego Emigracji (1831).

1867 - W Warszawie na mocy ukazu cara Aleksandra II utworzono Archiwum Akt Dawnych.

1927 - W Wilnie urodził się Andrzej Wróblewski, malarz; szczególne miejsce w jego twórczości zajmuje cykl "Rozstrzelania", stworzony pod koniec lat 40., odnoszący się do przeżyć okupacyjnych.

1934 - W Warszawie Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów dokonała zamachu na ministra spraw wewnętrznych i rzecznika porozumienia polsko-ukraińskiego Bronisława Pierackiego, który w wyniku odniesionych ran zmarł tego samego dnia.

1934 - W Zaworach w Wielkopolsce urodził się Jan Berdyszak, rzeźbiarz, malarz, grafik, scenograf, teoretyk sztuki, pedagog.

1941 - W Sztokholmie zmarł Stanisław Thugutt, żołnierz Legionów Polskich, członek POW, prezes PSL "Wyzwolenie" (1922-1923), wicepremier (1924-1925), prezes Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego (1935-1938), poseł na Sejm (1922-1927).

1944 - Oddział dyspozycyjny "A" Kedywu Okręgu Warszawskiego AK zastrzelił przy ul. Krasińskiego w Warszawie SS-Untersturmfuehrera Herberta Junka, komendanta więzienia na Pawiaku (1943-1944).

1945 - W Warszawie urodził się Piotr Garlicki, aktor Teatru Współczesnego, wystąpił w filmach "Barwy ochronne", "Pasja", "Quo vadis", znany także z ról w serialach "Tajemnica Enigmy", "Królowa Bona" oraz "Na dobre i na złe".

1952 - W Londynie zmarła Krystyna Skarbek, Polka pracująca w czasie II wojny światowej dla brytyjskiego SOE - Special Operations Executive (Kierownictwa Operacji Specjalnych); jedna z najwybitniejszych agentek wywiadu w historii.

1956 - W Warszawie urodził się Henryk Gołębiewski, aktor, znany m.in. z seriali przygodowych "Wakacje z duchami", "Podróż za jeden uśmiech" i "Stawiam na Tolka Banana", a także z filmu "Edi".

1962 - W Warszawie zmarł Eugeniusz Baziak, arcybiskup metropolita lwowski i krakowski.

1970 - W Gdańsku zmarł Stanisław Sołdek, przodownik pracy, traser Stoczni Gdańskiej; jego imieniem nazwano pierwszy po wojnie statek - rudowęglowiec "Sołdek".

1981 - Początek procesu przywódców Konfederacji Polski Niepodległej, którym zarzucono dążenie do obalenia ustroju PRL; na ławie oskarżonych: Tadeusz Jandziszak, Leszek Moczulski, Tadeusz Stański, Romuald Szeremietiew.

1990 - W Houston zmarł Ryszard Cieślak, aktor Teatru Laboratorium, reżyser teatralny, pedagog; bliski współpracownik Jerzego Grotowskiego.

2012 - W Puszczykowie pod Poznaniem zmarł prof. Stefan Stuligrosz, dyrygent, kompozytor, pedagog, twórca i wieloletni dyrygent Chóru Chłopięcego i Męskiego Filharmonii Poznańskiej "Poznańskie Słowiki".

2014 - W Krakowie zmarł Andrzej Hudziak, aktor, związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wystąpił m.in. w filmie Andrzeja Barańskiego "Parę osób, mały czas", w którym zagrał rolę poety Mirona Białoszewskiego.

16 czerwca

----------

1792 – Z powodu wojny polsko-rosyjskiej przerwano trwające od kilku tygodni prace przy budowie Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.

1835 - W Tarnowie urodził się Józef Szujski, współtwórca krakowskiej szkoły historycznej, publicysta, polityk, jeden z przywódców krakowskich konserwatystów - stańczyków; był posłem na galicyjski Sejm Krajowy oraz posłem do austriackiej Rady Państwa.

1895 - W Gniewczynie Łańcuckiej urodził się Antoni Chruściel, "Nurt", "Monter", generał, komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim.

1898 - W Krakowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.

1923 - W Grudziądzu urodził się Henryk Czyż, dyrygent, kompozytor, pedagog.

1924 - We Lwowie urodził się Adam Hanuszkiewicz, reżyser, aktor, współtwórca i pierwszy reżyser naczelny Teatru Telewizji; dyrektor teatrów warszawskich: Powszechnego, Narodowego i Nowego.

1943 - Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.

1944 - W Jewłaszach nad Niemnem w walce z Niemcami poległ Jan Piwnik "Ponury" - cichociemny, oficer "Wachlarza", szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.

1946 - W Krakowie zmarł Józef Feldman, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1947 - W Warszawie urodziła się Małgorzata Niemirska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Indeks", "Spotkanie na Atlantyku", a także w serialu "Czterej pancerni i pies".

1977- Przewodniczącym prezydium Rady Najwyższej ZSRS został Leonid Breżniew; od października 1964 r. sekretarz generalny KPZS.

1980 - Premiera filmu "Sowizdrzał Świętokrzyski" w reżyserii Henryka Kluby.

1983 - Rozpoczęła się druga pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (16-23 czerwca).

1999 - W Starym Sączu papież Jan Paweł II kanonizował księżnę Kingę, żonę księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego.

2006 - W Warszawie zmarł Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach "Miasto nieujarzmione", "Młodość Chopina", "Znachor", a także w serialach "Stawka większa niż życie", "Chłopi" i "Kariera Nikodema Dyzmy".

2012 – Polska przegrała we Wrocławiu w swym trzecim meczu fazy grupowej Euro 2012 z Czechami 0:1 i odpadła z turnieju.

17 czerwca

----------

1025 - Zmarł król Bolesław I Chrobry, władca Polski od 992 r.

1501 - W Toruniu zmarł król Jan I Olbracht, panujący od 1492 r.

1620 - W Krakowie zmarł Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, przywódca rokoszu sandomierskiego (1606-1609) przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie; założyciel Kalwarii Zebrzydowskiej.

1696 - W Wilanowie zmarł król Jan III Sobieski, panujący od 1674 r.

1793 - W Grodnie rozpoczął obrady, zwołany na żądanie Rosji, ostatni Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej; pracując pod terrorem rosyjskich wojsk zatwierdził II rozbiór oraz ustalił nową organizację państwa, która niemal całkowicie unieważniała ustawodawstwo Sejmu Wielkiego.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa powołała Sąd Najwyższy Kryminalny, którego zadaniem było osądzenie członków Targowicy i innych współpracowników Rosjan.

1834 - W Paryżu ukończono druk pierwszego wydania "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza.

1835 - W Wysocku niedaleko Jarosławia zmarła księżna Izabela Czartoryska, pisarka, animatorka życia kulturalnego, mecenaska sztuki, kolekcjonerka; założycielka rezydencji w Puławach, na terenie której utworzyła pierwsze polskie muzeum gromadzące pamiątki narodowe; aktywna uczestniczka życia politycznego w okresie Sejmu Wielkiego, związana ze Stronnictwem Patriotycznym.

1882 - W Oranienbaumie w Rosji urodził się Igor Strawiński, kompozytor o polskich korzeniach (jego przodkiem był Stanisław Strawiński, oficer konfederacji barskiej), Strawiński był jednym z głównych przedstawicieli modernizmu muzycznego; twórcą m.in. słynnego baletu "Święto Wiosny", który przez znawców uważany jest za dzieło rozpoczynające erę muzyki współczesnej.

1908 - We Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powołany został Związek Walki Czynnej, tajna organizacja, której celem było przyszłe powstanie zbrojne w zaborze rosyjskim; na czele ZWC stanął Kazimierz Sosnkowski.

1915 - W Travniku na terenie Bośni i Hercegowiny urodził się Mirosław Ferić, as myśliwski, porucznik WP, uczestnik kampanii 1939 r. i Bitwy o Anglię, pilot Dywizjonu 303.

1915 - W Brzezinach urodził się Grzegorz Korczyński, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; od 1942 r. w GL, następnie AL; w latach 1965-1971 wiceminister obrony narodowej; w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1920 - W Tczewie utworzono Szkołę Morską.

1921 - Powstała Biblioteka Polska PAN w Rzymie po przekazaniu przez Józefa Michałowskiego prywatnego księgozbioru Ośrodkowi Polskich Studiów Akademii Umiejętności.

1925 - W Genewie podpisany został protokół o zakazie używania w czasie wojny gazów trujących i broni bakteriologicznej; wśród sygnatariuszy dokumentu był rząd polski.

1931 - W Ciechanowie urodził się Ignacy Gogolewski, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie, następnie Teatrem Narodowym; niezapomniany Antek Boryna w ekranizacji "Chłopów", wystąpił również w filmach "Żołnierz Królowej Madagaskaru", "Szyfry", "Jowita", "Hrabina Cosel", "Samotność we dwoje", "Bolesław Śmiały", "Spotkanie na Atlantyku", "Zamach stanu", a także w serialu "Stawka większa niż życie"; w latach 2005-2006 prezes ZASP-u.

1934 - Ukazał się dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu obozu izolacyjnego w Berezie Kartuskiej.

1939 - W Warszawie urodził się Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta, autor filmów "Struktura kryształu", "Życie rodzinne", "Iluminacja", "Bilans kwartalny", "Barwy ochronne", "Spirala", "Kontrakt", "Constans", "Z dalekiego kraju", "Życie za życie. Maksymilian Kolbe", "Rok spokojnego słońca" - uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji, "Dotkniecie ręki", "Cwał", "Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową", "Persona non grata" i "Obce ciało"; wieloletni szef Studia Filmowego TOR.

1939 - W Tokio urodziła się Ludmiła Jakubczak, piosenkarka, tancerka.

1940 - W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, działacz opozycji antykomunistycznej.

1944 - W Warszawie urodził się Adam Kreczmar, poeta, satyryk.

1945 - W Moskwie rozpoczęły się rozmowy na temat utworzenia w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

1945 - Wojsko Polskie zajęło polską część Cieszyna.

1963 - Zmarł Richard Baer, nazistowski zbrodniarz, komendant KL Auschwitz-Birkenau (1944-1945); po ewakuacji obozu w styczniu 1945 r. otrzymał nominację na komendanta KL Mittelbau-Dora; miał być sądzony w 1963 r. w RFN w procesie 24 zbrodniarzy SS, jednak ze względu na zły stan zdrowia jego sprawę wyłączono z procesu.

1971 - W Montrealu zmarł Antoni Szyling, generał WP; w czasie kampanii 1939 r. dowódca Armii "Kraków", mającej bronić Górnego Śląska i południowego skrzydła polskiego frontu; po walkach odwrotowych wyprowadził większość sił armii na wschód od Wisły; dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1972 - W Warszawie urodził się Michał Żebrowski, aktor, znany m.in. z roli Jana Skrzetuskiego w ekranizacji "Ogniem i mieczem" oraz Tadeusza Soplicy w "Panu Tadeuszu", wystąpił również w filmach "Poznań 56", "Wiedźmin", "Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem", "Pręgi", "Rok 1612", "Janosik. Prawdziwa historia", "Sęp" i "Tajemnica Westerplatte", a także w serialu "Sława i chwała"; dyrektor naczelny Teatru 6. piętro w Warszawie.

1983 - W Warszawie zmarł Miron Białoszewski, poeta, prozaik, twórca teatralny, autor "Pamiętnika z powstania warszawskiego".

1985 - SB aresztowała w Warszawie Tadeusza Jedynaka, członka Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ "Solidarność" z regionu Śląsko-Dąbrowskiego.

1991 - W Bonn premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Helmut Kohl podpisali polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1999 - Papież Jan Paweł II zakończył ósmą pielgrzymkę do Polski (5-17 czerwca 1999).

2000 - W Charkowie z udziałem premiera Polski Jerzego Buzka i premiera Ukrainy Wiktora Juszczenki uroczyście otwarto Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu; w Charkowie-Piatichatkach spoczęły szczątki 4302 polskich ofiar NKWD, z których zdecydowaną większość stanowili więźniowie obozu w Starobielsku, w tym ośmiu generałów; w dołach śmierci, wraz z polskimi oficerami, leży także około 2,8 tys. ofiar stalinowskiego terroru z lat 1937-1938.

2004 - W Warszawie zmarł Jacek Kuroń, wieloletni więzień polityczny PRL, współtwórca Komitetu Obrony Robotników, czołowy doradca kierownictwa NSZZ "Solidarność", uczestnik obrad Okrągłego Stołu, parlamentarzysta, minister pracy i polityki socjalnej, historyk, publicysta, wychowawca, społecznik.

2010 - W Nowym Jorku zmarła Elżbieta Czyżewska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Mąż swojej żony", "Zaduszki", "Gdzie jest generał", "Godzina pąsowej róży", "Milczenie", "Żona dla Australijczyka", "Giuseppe w Warszawie", "Rysopis", "Niekochana", "Małżeństwo z rozsądku" i "Wszystko na sprzedaż".

2017 - W Międzyrzecu Podlaskim zmarł aktor filmowy i teatralny Mieczysław Kalenik, najbardziej znany z roli Zbyszka z Bogdańca w filmie "Krzyżacy" Aleksandra Forda.

2019 - W Prądkach koło Bydgoszczy zmarł Zbigniew Nowek, działacz opozycji antykomunistycznej, szef Urzędu Ochrony Państwa (1998-2001) i Agencji Wywiadu (2005-2008).

18 czerwca

----------

1574 - Król Henryk Walezy na wieść o śmierci brata - Karola IX, króla Francji - potajemnie opuścił Polskę, aby objąć tron francuski.

1792 - Pod Zieleńcami wojska polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego pokonały wojska rosyjskie; dla uczczenia zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Wojenny Virtuti Militari - najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.

1861 – Car Aleksander II wydał ukaz ustanawiający w Królestwie Polskim Radę Stanu oraz samorząd gubernialny i powiatowy.

1896 - W Jaworowie w województwie lwowskim urodził się Władysław Langner, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził odcinkiem "Węgry" w Armii "Karpaty", a następnie obroną Lwowa.

1905 - Początek kilkudniowych walk robotników z rosyjskim wojskiem i kozakami w Łodzi; łącznie w wyniku starć trwających do 23 czerwca w mieście zginęło około 160 osób, a kilkakrotnie więcej zostało rannych.

1913 - W Zakopanem urodził się Stanisław Marusarz, wszechstronny narciarz, czterokrotny uczestnik igrzysk olimpijskich, wicemistrz świata w skokach narciarskich w 1938 r.; w czasie II wojny światowej kurier tatrzański, aresztowany przez gestapo w 1940 r., uciekł z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie i przedostał się na Węgry.

1923 - W Łucku urodził się Szymon Szurmiej, aktor, reżyser, scenarzysta, działacz organizacji żydowskich; dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego w Warszawie (1969-2014).

1930 - W Chybiu koło Cieszyna urodził się Henryk Machalica, aktor, występował w Teatrze Narodowym, a także na innych warszawskich scenach: w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym, Polskim, Ochoty i Ateneum; znany m.in. z serialu "Złotopolscy", zagrał również w filmach "Pensja pani Latter", "Wilczyca", "Wierna rzeka".

1938 - W Warszawie zmarł Stanisław Car, prawnik, polityk obozu piłsudczykowskiego, jeden z przywódców BBWR, współtwórca konstytucji kwietniowej, marszałek Sejmu (1935-1938).

1938 - W Warszawie prezydent Ignacy Mościcki otworzył nowy gmach Muzeum Narodowego, zaprojektowany przez Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Dygata.

1940 – Generalny gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie o wznowieniu działalności szkół podstawowych i zawodowych z bardzo ograniczonym programem nauczania.

1941 - W Zaklikowie na Lubelszczyźnie urodził się Leszek Długosz, aktor, literat, kompozytor.

1945 - W Moskwie rozpoczął się proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, podstępnie aresztowanych przez NKWD.

1949 - W Warszawie urodził się Lech Kaczyński, prawnik, działacz opozycji demokratycznej, I wiceprzewodniczący NSZZ "Solidarność" (1990-1991), parlamentarzysta, minister stanu ds. bezpieczeństwa narodowego w Kancelarii Prezydenta RP (1991), prezes NIK (1992-1995), minister sprawiedliwości (2000-2001); współzałożyciel i prezes partii Prawo i Sprawiedliwość (2001-2003); prezydent Warszawy (2002-2005), współtwórca Muzeum Powstania Warszawskiego; w 2005 r. wybrany na urząd Prezydenta RP. Zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem, którym udawał się na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej; wraz z nim zginęła jego żona i 94 pasażerów, w tym wielu przedstawicieli polskich elit politycznych, wojskowych i kościelnych oraz środowisk pielęgnujących pamięć o zbrodni katyńskiej.

1949 - W Warszawie urodził się Jarosław Kaczyński, prawnik, działacz opozycji antykomunistycznej, redaktor naczelny "Tygodnika Solidarność" (1989-1991), parlamentarzysta, szef Kancelarii Prezydenta RP (1990-1991), premier RP w latach 2006-2007; prezes Porozumienia Centrum (1990-1998); współzałożyciel i od 2003 r. prezes partii Prawo i Sprawiedliwość, która w 2015 r. zwyciężyła w wyborach parlamentarnych.

1951 - Premier Józef Cyrankiewicz ogłosił zasady Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski.

1955 - W Warszawie zmarł Aleksander Zelwerowicz, aktor, reżyser teatralny, pedagog; związany przez wiele lat z Teatrem Polskim w Warszawie; zagrał m.in. w filmach "Rok 1863", "Księżna Łowicka", "Serce matki"; dyrektor teatrów w Łodzi, Warszawie i w Wilnie.

1959 - W Krakowie urodził się Jan Rokita, działacz opozycji antykomunistycznej, przewodniczący NZS na UJ (1980-1982), członek NSZZ "S"; w stanie wojennym internowany; uczestnik Ruchu "Wolność i Pokój"; od 1988 r. w Komitecie Obywatelskim; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; poseł na Sejm w latach 1989-2007; wiceprzewodniczący OKP (1989-1991) i przewodniczący sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności MSW; w rządzie Hanny Suchockiej minister szef Urzędu Rady Ministrów; członek Unii Demokratycznej i Unii Wolności, następnie Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego (prezes SKL 2000-2001) i Platformy Obywatelskiej; przewodniczący klubu parlamentarnego PO (2003-2005).

1969 - W Warszawie tragiczną śmiercią zmarł Jerzy Zawieyski, pisarz, dramaturg, publicysta i działacz katolicki związany ze środowiskiem "Tygodnika Powszechnego", współzałożyciel i prezes Klubu Inteligencji Katolickiej, poseł na Sejm oraz wieloletni członek Rady Państwa.

1989 - Odbyła się druga tura wyborów parlamentarnych; do urn wyborczych udało się 25 proc. uprawnionych do głosowania; ostatecznie kandydaci Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" zdobyli w czerwcowych wyborach wszystkie spośród 161 mandatów, które mogli uzyskać w Sejmie oraz 99 mandatów na 100 w Senacie; łącznie 260 miejsc w 560 osobowym Zgromadzeniu Narodowym.

1990 - W Warszawie zmarł Henryk Leliwa-Roycewicz, pułkownik WP, jeździec, wicemistrz olimpijski w WKKW z Berlina (1936); uczestnik kampanii 1939 r.; żołnierz Armii Krajowej, w czasie Powstania Warszawskiego dowódca batalionu "Kiliński".

1992 – Rozpoczęła działalność pierwsza polska sieć analogowej telefonii komórkowej PTK Centertel.

1997 - Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę lustracyjną uchwaloną przez Sejm w kwietniu 1997 roku; ustawa weszła w życie 1 sierpnia 1997 roku.

1998 - Sejm RP przyjął uchwałę potępiającą totalitarny system komunistyczny.

2010 - W Krakowie zmarła Halina Gryglaszewska, aktorka teatralna i filmowa, reżyser teatralny, profesor PWST w Krakowie.

19 czerwca

----------

1205 - Pod Zawichostem polskie wojska Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego pokonały oddziały ruskie księcia halicko-włodzimierskiego Romana, który poległ w bitwie.

1431 - Zakon krzyżacki zawarł przymierze z buntującym się przeciwko Polsce wielkim księciem litewskim Świdrygiełłą, co doprowadziło do trwającej cztery lata wybuchu wojny polsko-krzyżackiej.

1669 - Zebrana na Woli pod Warszawą szlachta wybrała królem Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1768 - Konfederacja barska: Wojska rosyjskie zdobyły Bar.

1926 - W Warszawie odbyła się prapremiera opery "Król Roger" Karola Szymanowskiego.

1930 – Do portu w Gdyni wpłynął zakupiony we Francji (początkowo niemiecki) żaglowiec szkolny "Dar Pomorza".

1932 - W Antwerpii Janusz Kusociński pobił rekord świata w biegu na 3000 m; jego wynik wynosił 8 minut 18,8 sekundy.

1933 - W Szopienicach urodził się Janusz Sidło, najlepszy oszczepnik w historii polskiej lekkoatletyki, rekordzista świata, srebrny medalista olimpijski z Melbourne (1956).

1935 - W Krakowie urodził się Krzysztof Litwin, aktor, grafik i malarz.

1943 - Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego, od 1940 r. w SL "Roch"; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.

1947 - W ambasadzie polskiej w Londynie zdeponowano ponad 200 kilogramów złota pochodzącego z Funduszu Obrony Narodowej.

1949 - W Warszawie przed Rejonowym Sądem Wojskowym rozpoczął się proces pokazowy Adama Doboszyńskiego, przedwojennego działacza Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego; 11 lipca 1949 r. władze komunistyczne skazały go na karę śmierci, wyrok wykonano.

1955 - Na Górze św. Anny odsłonięto Pomnik Czynu Powstańczego, zaprojektowany przez Xawerego Dunikowskiego.

1955 - W Białymstoku zmarł Romuald Jałbrzykowski, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1925-1926), arcybiskup metropolita wileński w latach 1926-1955.

1957 - Reaktywowano krakowski "Znak", jego redaktorem naczelnym został Jacek Woźniakowski.

1963 - Rozpoczął się I Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, jego laureatami zostali Ewa Demarczyk i Bohdan Łazuka.

1967 - W czasie VI Kongresu Związków Zawodowych I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka odnosząc się do wojny na Bliskim Wschodzie powiedział: "W związku z tym, że agresja Izraela na kraje arabskie spotkała się z aplauzem w syjonistycznych środowiskach Żydów - obywateli polskich, pragnę oświadczyć co następuje: nie czyniliśmy przeszkód obywatelom polskim narodowości żydowskiej w przeniesieniu się do Izraela, jeśli tego pragnęli. Stoimy na stanowisku, że każdy obywatel polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę - Polskę Ludową".

1970 - W Zakopanem urodził się Krzysztof Trebunia-Tutka, muzyk, założyciel i lider zespołu Trebunie-Tutki.

1972 - W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto stałą ekspozycję fresków z Faras.

1982 - W Warszawie zmarła Lidia Zamkow, aktorka, reżyserka teatralna, pedagog.

1994 - W Polsce odbyły się wybory samorządowe.

2018 – W swym pierwszym meczu grupowym podczas rozgrywanych w Rosji Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej Polska przegrała w Moskwie z Senegalem 1:2.

20 czerwca

------------

1566 - W więzieniu na zamku Gripsholm w Szwecji urodził się przyszły król Polski Zygmunt III Waza - syn Katarzyny Jagiellonki i księcia Jana Wazy.

1605 – Dymitriady: Na Kremlu zwolennicy wspieranego przez polską szlachtę Dymitra Samozwańca zamordowali obalonego kilka dni wcześniej cara Rosji Fiodora II i jego matkę Maria Skuratową-Bielską.

1793 - W Surochowie koło Przemyśla urodził się Aleksander Fredro, komediopisarz, poeta i pamiętnikarz, autor m.in. "Zemsty" i "Ślubów panieńskich".

1808 - Zmarł Franciszek Ksawery Dmochowski, poeta, publicysta; w czasie Powstania Kościuszkowskiego kierownik Wydziału Insurekcji w Radzie Najwyższej Narodowej; współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1815 - W Warszawie uroczyście ogłoszono powstanie Królestwa Polskiego.

1863 - Powstanie Styczniowe: przegrana powstańców pod dowództwem gen. Zygmunta Jordana w bitwie pod Komorowem.

1917 - W Moskwie urodził się Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach "Miasto nieujarzmione", "Młodość Chopina", "Znachor", a także w serialach "Stawka większa niż życie", "Chłopi" i "Kariera Nikodema Dyzmy".

1918 - W Łodzi urodził się Robert Satanowski, dyrygent, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Warszawie (1982-1991), wieloletni prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków; w czasie II wojny światowej dowodził oddziałem partyzanckim im. Tadeusza Kościuszki, a następnie zgrupowaniem partyzantki występującym pod nazwą "Jeszcze Polska nie zginęła", podległym dowództwu sowieckiego Ukraińskiego Sztabu Partyzanckiego; zgrupowanie to stało się schronieniem dla Polaków, zagrożonych ludobójczym terrorem OUN-UPA.

1922 - Wojsko Polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przejęło część Górnego Śląska przyznaną Polsce decyzją Konferencji Ambasadorów.

1923 - W Brzesku urodził się Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu "Ja jestem Żyd z Wesela", występował również w Teatrze im. Słowackiego; w filmie "Ziemia obiecana" stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker, zagrał także w filmach "Amator", "Medium", "Wiedźmin".

1923 - W Maluszynie koło Radomska zmarł Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906-1910); w latach 1917-1918 w składzie Rady Regencyjnej.

1925 - W Kołomyi urodziła się Irena Dziedzic, dziennikarka, prezenterka telewizyjna, stworzyła pierwszy w PRL talk-show "Tele-Echo".

1929 - W Aleppo w Syrii odbyła się ekshumacja szczątków gen. Józefa Bema, które sprowadzono do Polski i złożono w mauzoleum w Tarnowie.

1930 - W Falentach niedaleko Warszawy urodziła się Magdalena Abakanowicz - rzeźbiarka, która zrewolucjonizowała tkaninę artystyczną nadając jej formę przestrzenną; od nazwiska twórczyni jej prace nazwano abakanami; jej prace są w zbiorach, m.in. Centre George Pompidou w Paryżu, Metropolitan Museum w Nowym Jorku i Museum of Modern Art w Kioto.

1931 - W Rakówce pod Biłgorajem urodziła się Urszula Kozioł, poetka, prozaiczka, autorka utworów dramatycznych, felietonistka.

1933 - W Łodzi urodziła się Katarzyna Łaniewska, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z serialu "Plebania", wystąpiła także w serialach "Czterdziestolatek" i "Gruby".

1940 - Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

1940 - W Palmirach w ciągu dwóch dni (20-21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i Al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

1943 - W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.

1944 - W Warszawie żołnierze oddziału "993/W" Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK wykonali wyrok śmierci na Eugeniuszu Świerczewskim, agencie gestapo w wywiadzie AK i bezpośrednim sprawcy aresztowania Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego "Grota".

1944 - Litewska policja, współpracująca z Niemcami, dokonała pacyfikacji polskiej wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, mordując 38 Polaków.

1945 - W Warszawie uruchomiono pierwszą po wojnie linię tramwajową łączącą ul. Kawęczyńską z ul. Wiatraczną.

1954 - W Warszawie urodził się Jan Wołek - malarz, poeta, pisarz i pieśniarz, laureat Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie i Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej FAMA; związany z Kazimierzem Dolnym nad Wisłą, gdzie maluje obrazy.

1954 - W Warszawie rozegrano I Memoriał Janusza Kusocińskiego.

1961 - W Nowym Targu urodził się Piotr Cyrwus, aktor, występował w Starym Teatrze w Krakowie, od 2012 r. w Teatrze Polskim w Warszawie; w 1989 r. zagrał główną rolę w przedstawieniu Teatru Telewizji "Do piachu " w reżyserii Kazimierza Kutza; znany m.in. z serialu "Klan".

1969 - W Hamburgu odbyła się prapremiera opery Krzysztofa Pendereckiego "Diabły z Loudun".

1970 - Pod zarzutem próby obalenia ustroju aresztowano działaczy "Ruchu", którzy planowali wysadzenie pomnika i Muzeum Lenina w Poroninie; wśród zatrzymanych przez SB byli m.in. Andrzej Czuma i Stefan Niesiołowski.

1974 - Premiera filmu "Chinatown" w reżyserii Romana Polańskiego.

2002 – Sejm RP przyjął ustawę wprowadzającą bezpośredni wybór wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

2003 - W Maissons-Laffitte zmarła Zofia Hertz - wydawca, współzałożycielka Instytutu Literackiego i "Kultury", współpracowniczka Jerzego Giedroycia.

2008 - W Warszawie zmarł Piotr Łazarkiewicz, reżyser, scenarzysta.

2010 - Odbyła się pierwsza tura przedterminowych wyborów prezydenckich: Bronisław Komorowski otrzymał 41,25 proc. głosów poparcia, a Jarosław Kaczyński 36,21 proc.; frekwencja 54,94 proc. (PAP)

szuk /