W czasie okupacji niemieckiej życie kulturalne zeszło do podziemia. Jednak tam wciąż rozwijała się polska kultura. Przetrwały polskie pieśni patriotyczne, szczególnie te z czasów powstań śląskich.

W tym roku obchodzimy 100 rocznicę utworzenia Związku Polaków w Niemczech. Kiedy po podziale Górnego Śląska pojawiły się problemy związane z funkcjonowaniem mniejszości narodowych powstały w Niemczech Związek organizował życie Polakom.

Czas okupacji na Śląsku to także walka zbrojna poszczególnych oddziałów partyzanckich. Stanowiła odpowiedź na masowy terror i represje ze strony Niemiec hitlerowskich. Organizowanie partyzantki w przemysłowym zagłębiu górnośląskim było niemożliwe.

Dzisiaj, kiedy wspominamy Ślązaków zaangażowanych w walkę o niepodległość nie możemy zapomnieć o braciach Pawle i Janie Brandysach, polskich kapłanach i działaczach narodowych. Przez wiele lat pozostawali oni gdzieś na obrzeżach historii.

W czasie okupacji niemieckiej Okręg Śląski Armii Krajowej koncentrował się na działalności wywiadowczej. Jednak nie mniej ważną działalnością były akcje dywersyjne, ale także akcje małego sabotażu. Przygotowywały je w dużym stopniu konspiracyjne zastępy harcerskie działające w ramach Szarych Szeregów.

Na Górnym Śląsku działania harcerzy wynikały ze specyfiki, to znaczy z tego ,że region w którym działał Okręg był silnie zurbanizowany.Jedną z takich akcji polegającą na malowaniu haseł patriotycznych na murach miasta zorganizowali harcerze wspólnie z dowództwem śląskiej Armii Krajowej w Sosnowcu.

Wspominał o tym przed laty jeden z komendantów Armii Krajowej na Śląsku Zygmunt Janke ps. ”Walter”. I chociaż cały czas brakowało amunicji to miasta na Śląsku miały wyglądać tak jak Warszawa, gdzie wszędzie widniały napisy: Polska zwycięży i wizerunki kotwicy Polski Walczącej.

Organizowane przez Szare Szeregi akcje małej dywersji nie były w żadnym wypadku spontanicznymi. Zawsze były dobrze zaplanowane. Każdy kto w nich uczestniczył wiedział wcześniej co ma robić. W czasie nocnych zbiórek rozdzielano szablony, farbę i pędzle.
Mimo wszystko napisy pojawiały się w śląskich miastach, szczególnie na ulicach prowadzących do kopalń i dużych zakładów przemysłowych.

Na murach rysowano także kredą, szczególnie kotwicę . Malujący byli ubezpieczani przez kolegów z grupy dywersyjnej. Jedną z nich był patrol harcerski Henryka Jackowskiego.
W czasie akcji przeprowadzonej przez sosnowieckich harcerzy uczestniczył dosyć przypadkowo Walter Janke. Malujących zaskoczył niemiecki patrol. Doszło do strzelaniny. Po okręgu rozeszła się wieść, że komendant zginął. Jednak jak się okazało była to na szczęście tylko plotka.

Alojzy Targ historyk ,członek Delegatury Rządu Na Kraj zaprzysiężony Akowiec, związany z tajnym nauczaniem w czasie II wojny światowej przypominał o młodzieńczym duchu.
Przejawiał się on nie tylko w akcjach malowania miasta, ale także w innych akcjach sprzeciwu. Cały czas trwało powszechne samokształcenie, szczególnie z historii i historii literatury polskiej. W konspiracji młodzi ludzie czytali polską poezję .

Trzeba też pamiętać, że w latach 1940 -1944 Śląski Okręg Armii Krajowej poniósł poważne straty spowodowane działalnością miejscowych konfidentów. Zdekonspirowany został sztab Okręgu AK i rozbity w 1943 roku Inspektorat Katowicki.

Dzisiaj pamiętajmy też szczególnie o zamordowanym przez Niemców 28 letnim księdzu Janie Masze , od 20 listopada tego roku błogosławionym Kościoła katolickiego, komendancie konspiracyjnej grupy akademicko-harcerskiej „Konwalia” i współzałożycielu działającej na Śląsku Polskiej Organizacji Zbrojnej. 79 lat temu 3 grudnia 1942 roku ks. Jan Franciszek Macha został ścięty na gilotynie w katowickim więzieniu.

Do końca wojny straty wśród konspiratorów na Śląsku wyniosły kilka tysięcy aresztowanych i zabitych.

Jednym z najbardziej zaangażowanych środowisk w walkę z Niemcami stali się od samego początku II wojny harcerze. Do walki stanęli już w pierwszych dniach września 1939 roku.

Harcerstwo rozwijało się na Śląsku bardzo intensywnie od czasu Powstań Śląskich.

Charyzmatycznym przywódcą harcerzy ziemi górnośląskiej był Józef Pukowiec, za walkę o wolną Polskę został zgilotynowany w niemieckim więzieniu w sierpniu 1942 roku. Ciało zostało przewiezione do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz i w tamtejszym krematorium spalone.

W rodzinie Pukowców walka z niemczyzną trwała od setek lat . Już w czasie powstania styczniowego pochodzący z powiatu pszczyńskiego dziadek także Józef na teren zaboru rosyjskiego dostarczał żywność oraz ekwipunek i wspierał powstańców w Zagłębiu Dąbrowskim (wtedy w zaborze rosyjskim).
Kiedy po upadku insurekcji powrócił na Śląsk dotknęły go oczywiście szykany ze strony władz pruskich. Rodzina Pukowców była zaangażowana przez kilka pokoleń w walkę o polskość na Śląsku.Trzech z nich zamordowali Niemcy w czasie II wojny światowej.
W latach 1919-1921 czyli w czasie, kiedy trwała walka o Śląsk Pukowcowie byli w nią czynnie zaangażowani. Józef junior górnik wziął udział w trzech powstaniach śląskich, a jeszcze wcześniej był kolporterem polskich gazet, prowadził też działalność popularyzacyjną elementarza ”Katolika”. W międzywojniu zaangażował się w ruch harcerski, prowadził drużynę harcerską im. Tadeusza Kościuszki w Chwałowicach.
Jego mieszkanie stało się miejscem zbiórek harcerskich. Organizował też biwaki oraz gry terenowe. Ukończył kurs w słynnym ośrodku harcerskim w Buczu. Cały czas rozwijał swoją harcerską karierę. Jednocześnie oddawał się pasji poznawania i recytowania poezji Mickiewicza , Słowackiego i Konopnickiej.

Do harcerstwa należał także Rafał Bortel, który działał szkolnej drużynie ZHP w Niemczech w Bytomiu. Potem w czasie okupacji wstąpił do Armii Krajowej.Niestety swoją drogę w walce o polski Śląsk skończył tragicznie. Został rozstrzelany jak wielu jego rówieśników.
Podobny los spotkał innego harcerza zaangażowanego w działalność Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech Józefa Dobisa, który pochodził z opolskich Grudzic. Już we wrześniu 1939 roku zginał w obozie koncentracyjnym Dachau.

Niewątpliwie do organizatorów ruchu harcerskiego, a później w czasie okupacji zaangażowanych w walkę na Śląsku należeli też Irena Kabatowska-Kuśnierzewska ps.Lilka.Wanda Jordan-Łowińska i Maria Górecka oraz Jerzy Kret, Jerzy Lis , Bolesław Wiechuła i Józef Skrzek.

Dwaj ostatni zostali w brutalny sposób zamordowani przez Niemców.Skrzek wraz ze swoim kolegą harcerzem Pawłem Wójcikiem został powieszony w Michałkowicach.Tuż przed egzekucją przemówił do zebranych mieszkańców I zapewniał ,że nadejdzie dzień sądu I wyrównania krzywd. A kiedy nałożono mu pętlę na szyję krzyknął - niech żyje Polska.