Przez wiele wieków św. Mikołaj był jednym z najbardziej czczonych świętych przez wiernych Kościoła katolickiego i prawosławnego. Współczesne mikołajki łączą tradycję chrześcijańską ze świecką. Mikołaj w XIX i XX wieku zmienił się w baśniową postać, wykorzystywaną w kulturze masowej. Jego wizerunek - starszego mężczyzny w czerwonym kożuchu i z długą białą brodą - ma stosunkowo krótką historię, która sięga lat 30. XX wieku. Został stworzony przez amerykańskiego rysownika Huddona Sundbloma do reklam koncernu Coca-Cola. Najbardziej charakterystyczny element stroju Mikołaja - czerwona czapka z białym pomponem - stał się jednym z komercyjnych symboli świąt Bożego Narodzenia.

Święty Mikołaj, żyjący na przełomie III i IV wieku był biskupem Miry, portowego miasta w dzisiejszej Turcji. Znana jest historia o niesprawiedliwie uwięzionych oficerach uwolnionych za jego wstawiennictwem czy o trzech ubogich pannach wydanych za mąż dzięki ofiarowanym przez niego posagom. Według innej opowieści Mikołaj pod osłoną nocy potajemnie wrzucał mieszki pełne monet córkom swego sąsiada, który popadł w długi. To tylko niektóre legendy, które krążyły za jego życia. Biskup Miry był uwielbiany przez wiernych za swoją bogobojność, dobroć i wielkie oddanie ludziom.

W Polsce jest blisko 330 kościołów pod wezwaniem Świętego Mikołaja. Najokazalsze z nich znajdują się w Gdańsku i Elblągu. Z kolei największe polskie sanktuarium św. Mikołaja zbudowano w Pierśćcu na Śląsku Cieszyńskim. W ołtarzu umieszczono relikwie świętego, które w latach 60. ubiegłego wieku przywiózł z Bari kardynał Bolesław Kominek.

Relikwie św. Mikołaja znajdują się w największym sanktuarium świętego w Bari we Włoszech. Przywieźli je z Miry w 1087 roku włoscy marynarze, chroniąc przed muzułmanami.

Przez wiele wieków św. Mikołaj był jednym z najbardziej czczonych świętych na Zachodzie i Wschodzie. Jego wspomnienie przypada według kalendarza gregoriańskiego 6 grudnia, natomiast według kalendarza juliańskiego - 19 grudnia. W ikonografii Święty Mikołaj jest przedstawiany tradycyjnie w stroju biskupim, z trzema złotymi kulami symbolizującymi dary.

Zwyczaj obdarowywania prezentami wywodzi się ze średniowiecza. Już wtedy francuskie mniszki roznosiły prezenty dla dzieci do domów ubogich i zostawiały je przed drzwiami. Potem szkoły mające za patrona św. Mikołaja zaczęły udzielać stypendiów i zapomóg. W XV wieku pojawił się zwyczaj budowania "łódeczek św. Mikołaja", w które miał on składać prezenty. Z czasem łódeczki zastąpiły buty i skarpety, a w regionach protestanckich były to też adwentowe talerze z darami. Z upływem lat powstała tradycja obdarowywania prezentami nie tylko dzieci, ale też wszystkich członków rodziny.

Współcześnie, nocą z 5 na 6 grudnia, podkłada się najmłodszym drobne upominki, małe zabawki i słodycze. Umieszcza się je pod poduszką, w buciku lub w dużej skarpecie. Tradycją stał się też zwyczaj wymieniania prezentami w szkołach, po wcześniejszym losowaniu, ustalającym kto kogo obdarowuje.

W 1823 roku w Stanach Zjednoczonych ukazał się poemat Clementa Clarka Moore'a "Noc wigilijna", który stał się klasyką krajów anglosaskich. Santa Claus miał w nim zaprzęg złożony z ośmiu reniferów. Zwierzęta potrafiły wspinać się po murze i wjeżdżać na dachy domów. Najbardziej znany, dziewiąty renifer o imieniu Rudolf, z czerwonym świecącym nosem, dołączył do zaprzęgu ponad sto lat później. Opowieść o nim napisał Amerykanin Robert L. May.