O zagrożeniach zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży w kontekście współpracy wymiaru sprawiedliwości i ochrony zdrowia eksperci rozmawiali w piątek podczas debaty na Kongresie Psychiatrii Sądowej w Łodzi.

Jak zwrócił uwagę sędzia Sądu Apelacyjnego w Łodzi dr Krzysztof Eichstaedt, z roku na rok przybywa spraw nieletnich, które wpływają do sądów rejonowych dot. demoralizacji lub czynów karalnych. Ta liczba w ostatnim czasie wzrosła z blisko 50 tys. w 2020 r. do ponad 68 tys. w 2022 r. Przytoczył również statystyki WHO, według których nawet 20 proc. nastolatków ma problemy psychiczne, które często prowadzą do prób samobójczych.

W dyskusji ekspertów wskazano na wiele wad systemowych i instytucjonalnych niepozwalające na skuteczną pomoc młodym osobom, którym w pewnym momencie życia, jeszcze przed uzyskaniem pełnoletniości, zaczyna zajmować się wymiar sprawiedliwości. Najczęściej – podkreśliła dr Lewandowska – to pochodzące często z rodzin niewydolnych wychowawczo dzieci z deficytami, którym ani system edukacji, ani pomoc społeczna nie zaproponowała odpowiedniego wsparcia we właściwym czasie. W rezultacie dochodzi do pogłębiania problemów, co w niektórych przypadkach kończy się poważnymi zaburzeniami zachowania i naruszania norm społecznych.

"Ustawa o wsparciu i resocjalizacji nieletnich nie widzi dziecka i powoduje różne komplikacje. Duża część nastolatków z problemami psychicznymi powinna otrzymać zupełnie inną formę pomocy, których w tej ustawie nie ma. Teraz wygląda to tak, że za to, że nikt nie pomógł nastolatkowi w trudnościach szkolnych i zaczął on unikać szkoły, uznajemy, że jest zdemoralizowany i kierujemy go do młodzieżowego ośrodka socjoterapii czy innej placówki. To należy zmienić" – dodała w rozmowie z PAP dr Lewandowska.

Także dyrektorka Zespołu Spraw Społecznych Biura RPD Katarzyna Skrętowska-Szyszko zwróciła uwagę na wiele spraw, w których dzieci i młodzież z niewielkimi zaburzeniami psychicznymi z rodzin niewydolnych wychowawczo, nie jest odpowiednio wcześniej obejmowana wsparciem psychologicznym i psychiatrycznym. A nawet – jak zaznaczyła – jeśli do tego dojdzie, instytucje takie jak szkoła, pomoc społeczna, służba zdrowia nie współpracują ze sobą, a dziecko jest przekazywane z ośrodka wychowawczego do oddziału psychiatrycznego i z powrotem.

"Z moich obserwacji wynika, że kiedy dziecko wykazuje jakieś trudności, bardzo łatwo jest złożyć wniosek do sądu (…). I stąd te dane szybują. Nie ma bezpośredniego wsparcia, nie ma pracy z takim nieletnim i takie dzieci są naprawdę pozostawione sobie" – podkreśliła dyrektorka Zespołu Spraw Rodzinnych i Nieletnich Biura RPD Ewelina Rzeplińska-Rogalska.

"Doszliśmy do krytycznego momentu, w którym dziecko, które można było zaopiekować w trybie ambulatoryjnym bez żadnego problemu, trafia na oddział psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu dla nieletnich. To jest nasza największa porażka" – dodała Skrętowska-Szyszko.

Eksperci podkreślili, że w ich opinii uchwalona w 2022 roku ustawa nie tylko nie poprawiła systemu, ale pogłębiła instytucjonalne problemy. Wśród wad wskazywano m.in. brak jasno określonych przepisów, niespójność systemową i brak koordynacji ze strony resortów sprawiedliwości, edukacji, zdrowia. Problemem jest także brak wyspecjalizowanych placówek. Dodatkowo nieletni, którzy osiągają wiek obligujący ich do opuszczenia placówki, nie mają możliwości kontynuowania nauki.

Sędzia Eichstaedt zwrócił natomiast uwagę, że obecne przepisy są dużo bardziej restrykcyjne wobec dzieci niż wcześniejsze akty prawne.

"To nie jest tak, że dzieci są teraz gorsze, inne, słabsze, niż były kiedyś. Po prostu dorośli nie potrafią sobie aktualnie poradzić z dzieciakami i jak widać – system też" – zaznaczył konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii prof. Piotr Gałecki.

Dr Lewandowska podkreśliła, że przy pisaniu nowej ustawy należy utworzyć międzyresortowy zespół ze specjalistami z różnych dziedzin, by stworzyć zapisy, które realnie wspierają nastolatków z problemami.

"Wyjdźmy z tej konferencji z jednym przekazem, że jeżeli osoba małoletnia nie chce rano wstać, nie chce iść do szkoły, nie chce się uczyć, to nie jest tak, że ona wykazuje przejawy demoralizacji. Ona po prostu wymaga wsparcia i pomocy" – zaapelowała Rzeplińska-Rogalska.(PAP)

autor: Bartłomiej Pawlak

bap/ jann/